Sprawa dotycząca zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez gminę ostatniego miejsca zamieszkania na skutek ujawnienia się nowych okoliczności –…
Testament ustny – jak skutecznie wyrazić ostatnią wolę?
W sprawie, w której sąd rozstrzygał, czy testator w obecności przyjaciół w hospicjum sporządził ważny testament ustny, zastępowałem pełnomocnika spadkobiercy ostatecznego – gminy. Świadkowie wskazali, że na moment wyrażenia ostatniej woli spadkodawca nie miał już wystarczających sił, aby sporządzić testament pisemny czy nawet złożyć podpis. Jest to częsta sytuacja, że dopiero w obliczu nieuchronnej śmierci spadkodawca pragnie wyrazić ostatnią wolę, na którą bywa już za późno.
Specyfika testamentu ustnego
Testament ustny stanowi wyjątek od tradycyjnych form sporządzania ostatniej woli i jest dopuszczalny wyłącznie w szczególnych okolicznościach. Zgodnie z polskim prawem spadkowym, może być on stosowany w sytuacjach, kiedy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, np. z powodu nagłego pogorszenia stanu zdrowia spadkodawcy. Jego ważność jest uzależniona od spełnienia ściśle określonych warunków formalnych, takich jak obecność co najmniej trzech świadków.
Opisywana sprawa dotyczy spadkodawcy, który w obliczu śmiertelnej choroby zdecydował się na sporządzenie testamentu ustnego, powołując do całości spadku osobę bliską, niebędącą osobą powołaną do dziedziczenia z ustawy na podstawie prawa spadkowego. Decyzja o ustnym rozporządzeniu na wypadek śmierci została podjęta w krytycznym momencie życia spadkodawcy, przy celebracji jego ostatnich urodzin i przy świadkach będących jego przyjaciółmi, lecz bez osoby powołanej do dziedziczenia, co dodatkowo podkreśla emocjonalny wymiar i znaczenie takiego aktu.
Wola rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci
Spadkodawca zmagał się z ciężką chorobą. Jego stan zdrowia w ostatnich miesiącach życia dramatycznie się pogarsza, co skłania go do podjęcia decyzji o sporządzeniu testamentu ustnego. Wpływ na tę decyzję miały nie tylko okoliczności zdrowotne, ale również fakt, iż spadkodawca był osobą samotną, bez bezpośrednich krewnych, co dodatkowo komplikowało potencjalne postępowanie spadkowe.
Wyrażenie testamentu ustnego miało nastąpić w dniu urodzin spadkodawcy, kiedy jego znajomi przyjechali złożyć mu życzenia. Z uwagi na stan zdrowia, tradycyjne sporządzenie testamentu pisemnego nie wchodziło w grę. W obliczu zbliżającej się śmierci, testament ustny stał się jedynym sposobem, aby zadbać o swoje ostatnie życzenia.
Spadkodawca, będący w pełni świadomy, mimo osłabienia spowodowanego chorobą, w obecności trzech świadków wyraził wolę, by całość jego spadku przeszła na osobę, która była jego bliską przyjaciółką i przez wiele lat dawała mu wsparcie.
Pozostały jednak wątpliwości – świadkowie nie byli pewni, czy spadkodawca faktycznie wyraził testament ustny. Wezwali zatem notariusza celem sporządzenia testamentu notarialnego, czego spadkodawca nie doczekał.
W sprawie podnoszono brak animus testandi spadkodawcy. Niezbędnym warunkiem istnienia testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały następnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozporządzeniu posiadanym majątkiem (Postanowienie SN, sygn. akt I CSK 136/07). Sąd uznał, że brak było faktycznej woli testatora co do ustnego rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci i orzekł o dziedziczeniu ustawowym.
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 lipca 2007 r., I CSK 136/07
Niezbędnym warunkiem istnienia testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały następnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozporządzeniu posiadanym majątkiem.
Proces sądowy – droga do uznania testamentu ustnego
Po śmierci spadkodawcy uznanie skuteczności testamentu ustnego może nastąpić w sądowym procesie o stwierdzenie nabycia spadku. Pierwszym krokiem spadkobiercy było złożenie wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu ustnego.
Głównym wyzwaniem jest konieczność udowodnienia przed sądem, że wszystkie warunki ważności testamentu ustnego zostały spełnione. Jako pełnomocnik uczestnika postępowania czuwałem, czy dokumentacja oraz argumentacja prawną i faktyczna, uwzględniając stan zdrowia spadkodawcy, okoliczności towarzyszące złożeniu oświadczenia oraz pełną identyfikację i wiarygodność świadków, uzasadniają możliwość uznania ustnego rozporządzenia spadkodawcy za skuteczne.
Dowody z zeznań świadków testamentu ustnego
W sprawie kluczową rolę dla udowodnienia ważności testamentu ustnego miały zeznania świadków. Byli oni nie tylko bezpośrednimi uczestnikami momentu sporządzenia testamentu, ale również mogli świadczyć o stanie świadomości spadkodawcy i jego zamiarach co do dyspozycji majątkiem po śmierci.
W art. 952 § 2 KC zawarta jest norma, że treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Przepis art. 957 § 1 kc dodatkowo przewiduje, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.
Dowody z dokumentów uzasadniające obawę rychłej śmierci
W celu wzmocnienia wiarygodności zeznań świadków sądowi przedłożono dokumentację medyczną dotyczącą stanu zdrowia spadkodawcy. Dokumentacja ta miała na celu wykazanie, że mimo ciężkiej choroby, w chwili sporządzania testamentu ustnego, spadkodawca był w pełni świadomy i zdolny do wyrażenia swojej ostatniej woli, a także istniała obiektywna obawa rychłej śmierci.
Ponadto w sprawie przedłożono dodatkowe materiały dowodowe, takie jak oświadczenie na piśmie sporządzone przez świadków tuż po śmierci spadkodawcy, które potwierdzało treść testamentu ustnego spadkodawcy i zostało złożone zgodnie z wymaganiami formalnymi.
art. 952 Kodeksu cywilnego
§ 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Rozstrzygnięcie sądu – testament ustny jest ważny
Sąd po dokładnej analizie przedstawionych dowodów i zeznań świadków, stwierdził ważność testamentu ustnego, powołując spadkobiercę do całości spadku po spadkodawcy.
Sąd podkreślił, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, testament ustny może być sporządzony w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy zachowanie tradycyjnej formy testamentu pisemnego jest uniemożliwione. W tej konkretnej sprawie, stan zdrowia spadkodawcy oraz okoliczności, w jakich znalazł się w ostatnich dniach swojego życia, bezsprzecznie wskazywały na niemożność sporządzenia testamentu w formie pisemnej.
Orzeczenie sądu oparte było również na dokładnej analizie zeznań świadków, które sąd uznał za wiarygodne i spójne. Świadkowie w sposób jednoznaczny potwierdzili zarówno fakt wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawcę, jak i jego intencje dotyczące dyspozycji majątkiem po śmierci. Sąd podkreślił, że świadkowie nie mieli żadnych interesów osobistych w sprawie, co dodatkowo wzmocniło wiarygodność ich relacji.
Kluczowym aspektem, na który zwrócił uwagę sąd, była pełna świadomość i swoboda decyzji spadkodawcy w momencie sporządzania testamentu ustnego. Mimo ciężkiej choroby, spadkodawca wyraził swoją wolę w sposób świadomy i zdecydowany, co było niezbędnym warunkiem ważności testamentu ustnego.
Orzeczenie to stanowi przypomnienie o fundamentalnej zasadzie prawa spadkowego, która opiera się na respektowaniu ostatniej woli spadkodawcy, niezależnie od formy, w jakiej została wyrażona. Pokazuje również, że przepisy prawne elastycznie dostosowują się wyjątkowych sytuacji ludzkich, co jest kluczowe dla zapewnienia sprawiedliwości i ochrony praw jednostki.
Stwierdzenie nabycia spadku w tej sprawie oznacza pełną realizację ostatniej woli spadkodawcy, przekazującego całość jego majątku wyznaczonej osobie. natomiast dla spadkobiercy oznacza wstąpienie w pełnię praw i obowiązków po spadkodawcy.
Konsekwencje prawne dla spadkobiercy
Stwierdzenie nabycia spadku w tej sprawie oznacza pełną realizację ostatniej woli spadkodawcy, przekazującego całość jego majątku wyznaczonej osobie. natomiast dla spadkobiercy oznacza wstąpienie w pełnię praw i obowiązków po spadkodawcy.
Spadkobierca uzyskuje pełne prawa do zarządzania majątkiem spadkowym, co może mieć znaczący wpływ na jego sytuację finansową i życiową. Jednakże, z tymi prawami wiążą się również obowiązki, takie jak uregulowanie zobowiązań spadkowych czy zarządzanie majątkiem spadkowym.
Sprawa zakończona.