Kradzież własności intelektualnej w sieci – jak egzekwować naruszenie?
Jeżeli prowadzisz biznes online, to dobrze wiesz, jak ważna jest ochrona Twojej marki i jej wizerunek. Niestety w internecie jest sporo osób, które będą chciały z Twojego sukcesu skorzystać. W tym artykule przeczytasz o tym co to jest własność intelektualna i jak możesz ją chronić. Dowiesz się także, jakie są najczęstsze przykłady naruszeń własności intelektualnej w sieci oraz co za nie grozi. Podpowiem Ci również, w jaki sposób możesz dochodzić swoich praw.
Co to jest własność intelektualna i jak można ją chronić?
Własnością intelektualną najczęściej określa się wszystkie wytwory ludzkiego umysłu, które przybrały jakąś materialną postać poprzez np. spisanie, narysowanie, wyrecytowanie itp.
Zgodnie z konwencją o ustanowieniu światowej organizacji własności intelektualnej podpisaną w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r., własność intelektualna oznacza prawa odnoszące się do:
- dzieł literackich, artystycznych i naukowych,
- interpretacji artystów interpretatorów oraz do wykonań artystów wykonawców, do fonogramów i do programów radiowych i telewizyjnych,
- wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej,
- odkryć naukowych,
- wzorów przemysłowych,
- znaków towarowych i usługowych, jak również do nazw handlowych i oznaczeń handlowych,
- ochrony przed nieuczciwą konkurencją;
- oraz wszelkie inne prawa dotyczące działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej.
Własność intelektualną możesz chronić przede wszystkim prawami autorskimi, które chronią utwory (np. fotografie, teksty pisane, obrazy) lub prawami własności przemysłowej, czyli za pomocą znaków towarowych, patentów czy wynalazków. W tym artykule skupię się przede wszystkim na prawach autorskich.
Naruszenia własności intelektualnej w internecie – przykłady
Najczęściej pojawiającym się przykładem dotyczącym naruszeń praw własności intelektualnej w sieci jest oczywiście piractwo, które jest kwalifikowane jako kradzież, zgodnie z Kodeksem karnym.
Art. 278. Kodeksu karnego
§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Prowadząc biznes online, częściej natrafisz na takie naruszenia jak plagiat np. kopiowanie treści z Twojej strony, w tym opisów produktów lub grafik czy zdjęć. W sieci często kopiowany jest także kontent lub filmik, który stał się viralem i niekoniecznie będzie to naruszeniem, bo ochronie prawnoautorskiej nie podlegają idee czyli pomysły, ale konkretny sposób wyrażenia (art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Oprócz tego, popularnym naruszeniem własności intelektualnej wśród przedsiębiorców są naruszenia związane z domenami np.:
- cybersquatting, czyli rejestrowanie i/lub używanie w złej wierze znaku towarowego innej firmy (lub innego oznaczenia, które stało się odróżniającym identyfikatorem tej firmy) w nazwie domeny, bez posiadania jakichkolwiek praw lub uzasadnionych interesów w tej nazwie domeny[1]European Union Intellectual Property Office, Domain names – Challenges and good practices from registrars and registries to prevent the misuse of domain names for IP infringement activities – … Czytaj dalej,
- typosquatting, w ramach którego rejestrujący nabywa błędnie napisane nazwy domen innych osób z zamiarem przechwycenia i wykorzystania ruchu, który był przeznaczony dla prawdziwych stron internetowych[2]European Union Intellectual Property Office, Domain names – Challenges and good practices from registrars and registries to prevent the misuse of domain names for IP infringement activities – … Czytaj dalej.
Co grozi za kradzież własności intelektualnej?
Zaniechanie naruszeń i odszkodowanie
W przypadku naruszenia praw autorskich, przysługują Ci przede wszystkim roszczenia z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: PrAut).
Art. 79. PrAut
1. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.
W praktyce, roszczenie o zaniechanie i usunięcie skutków naruszenia jest składane równocześnie. Zwracam uwagę, że to sąd zdecyduje o formie usunięcia skutków naruszenia – może w tym zakresie orzec np. zniszczenie lub wydanie powodowi bezprawnie wytworzonych egzemplarzy utworu, opakowań (…) rozmontowanie urządzeń, zniszczenie materiałów reklamowych i promocyjnych, złożenie oświadczenia o określonej treści oraz formie, zawiadomienie określonych osób[3]E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2021.
Naprawienie szkody na zasadach ogólnych oznacza odesłanie do zasad wynikających z Kodeksu cywilnego – obejmuje ono szkodę rzeczywistą oraz utracone korzyści, które mógłbyś osiągnąć gdyby do naruszenia nie doszło. Odszkodowanie to jest jednak zależne od wyroku sądu i jego oceny materiału dowodowego.
Naprawienie szkody może też nastąpić przez ryczałt odszkodowawczy – czyli zapłatę dwukrotności wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Roszczenie to często będzie bardziej opłacalne – powód nie musi wykazywać ani faktu poniesienia szkody, ani jej wysokości, ani też związku przyczynowego między szkodą i naruszeniem. Nie musi wreszcie wykazywać winy[4]A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
Jeżeli występujesz o ryczałt odszkodowawczy, większe znaczenie ma ustalenie wynagrodzenia, które jest podstawą jego obliczenia. Zwróć uwagę, że chodzi o ,,stosowne wynagrodzenie’’ – o tym, co to znaczy wypowiadał się Sąd Najwyższy.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2018 r. Sygn. akt: V CSK 617/15
Przez „stosowne wynagrodzenie” w rozumieniu art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy należy bowiem rozumieć takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby podmiot prawa autorskiego (lub praw pokrewnych), gdyby zawarto z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia.
Przy ustalaniu tej kwoty powinieneś wziąć pod uwagę aktualne stawki, na podstawie których rozliczasz się z klientami lub stawki rynkowe w stosunku do danego rodzaju korzystania z utworu.
Wydanie utraconych korzyści jest najtrudniejsze do dochodzenia, ponieważ budzi prawnie wiele wątpliwości co do tego, co wchodzi w zakres ,,korzyści’’ uzyskanych przez naruszającego, dlatego nie będę go szerzej omawiał.
Plagiat i bezprawne rozpowszechnianie
Ustawa o prawie autorskim zawiera także szereg przepisów karnych. Czynem zabronionym jest m.in. plagiat, czyli:
- przywłaszczenie sobie autorstwa albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3,
- rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego utwór – podlega tej samej karze,
- naruszanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (w inny sposób niż określony powyżej) cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Oprócz tego, odpowiedzialności karnej podlega także bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu (art. PrAut), w szczególności, jeżeli sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 116 ust. 2 PrAut) lub uczynił sobie z tego stałe źródło dochodu (art. 116 ust. 3 PrAut).
Karalne jest także:
- bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie (art. 117 PrAut),
- obracanie nielegalnymi kopiami (art. 118 PrAut)
- utrudnianie wykonywania prawa do kontroli korzystania z utworu (art. 119 PrAut).
Jak reagować na naruszenia własności intelektualnej?
Wezwanie do zaprzestania naruszeń i droga sądowa
Przede wszystkim muszę wspomnieć, że sądowa ścieżka dochodzenia naruszeń praw własności intelektualnej nie powinna być realizowana jako domyślna.
W pierwszej kolejności, najlepszą opcją jest podjęcie próby załatwienia sprawy ugodowo np. poprzez wysłanie wezwania do zaprzestania naruszeń i ewentualnie wskazanie działań niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia.
Praktyka polubownego załatwienia sprawy często okazuje się najszybszą i najtańszą opcją dochodzenia roszczeń – tak też było w przypadku sprawy o odszkodowanie za naruszenie praw autorskich do filmu z drona w internecie, którą prowadziła kancelaria.
Jeżeli jednak próba ugodowa nie przyniesie rezultatu, konieczne będzie przejście drogi sądowej.
Przede wszystkim musisz wiedzieć, że sprawy z zakresu własności intelektualnej są rozpoznawane przez sądy okręgowe. Jest ich tylko pięć i każdy z nich ma przypisane sprawy z obszaru właściwości innych sądów okręgowych np. Sąd Okręgowy w Poznaniu rozpoznaje sprawy z obszaru właściwości sądów okręgowych: w Gorzowie Wielkopolskim, Jeleniej Górze, Kaliszu, Koninie, Legnicy, Łodzi, Sieradzu, Szczecinie, Świdnicy, we Wrocławiu i w Zielonej Górze.
Sąd Okręgowy w Warszawie jest wyłącznie właściwy w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.
W sprawach z zakresu własności intelektualnej obowiązuje zasada, że powód (czyli osoba, która dochodzi roszczeń w tym postępowaniu) musi być zastępowany przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego.
Wyjątek – sprawy, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tys. złotych.
Wniosek o ściganie i zawiadomienie o przestępstwie
W sprawach karnych najważniejszą kwestią jest to, w jaki sposób postępowanie się rozpoczyna. Przestępstwa związane z naruszeniem praw autorskich są głównie ścigane na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że aby postępowanie się rozpoczęło, konieczne jest złożenie wniosku przez osobę, której prawa zostały naruszone.
Przestępstwa ścigane na wniosek to np.:
- bezprawne rozpowszechnianie,
- bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie,
- obrót nielegalnymi kopiami.
Z kolei z urzędu są ścigane np.:
- plagiat,
- bezprawne rozpowszechnianie, bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie oraz obrót nielegalnymi kopiami, w przypadku gdy sprawca uczynił sobie z tych czynów stałe źródło utrzymania.
Pamiętaj, że zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa możesz złożyć niezależnie od tego, w jakim trybie jest ścigane przestępstwo – co więcej każdy z nas ma społeczny obowiązek takiego zawiadomienia.
Art. 122 PrAut
Ściganie przestępstw określonych w art. 116 ust. 1, 2 i 4, art. 117 ust. 1, art. 118 ust. 1, art. 1181 oraz art. 119 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Art. 304 Kodeksu postępowania karnego
§ 1. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.
Przypisy