Odrzucenie spadku przez kolejnych spadkobierców – jak działa, kto może to zrobić i jaki jest termin?

Odrzucenie spadku to temat, który budzi wiele wątpliwości – zwłaszcza gdy w grę wchodzą długi spadkowe. Dziedziczenie nie zawsze oznacza dodatkowy majątek, pieniądze czy nieruchomość po zmarłym. Często w skład spadku wchodzą również zobowiązania finansowe, kredyty lub niespłacone rachunki.
Zdarza się, że wartość długów przewyższa wartość majątku, więc przyjęcie spadku mogłoby przynieść więcej problemów niż korzyści.

W takiej sytuacji prawo pozwala spadkobiercy na rezygnację z dziedziczenia. Odrzucenie spadku polega na złożeniu jednostronnego oświadczenia woli – przed sądem lub u notariusza – dzięki któremu spadkobierca nie odpowiada za długi po zmarłym i rezygnuje z majątku wchodzącego w skład spadku.
Skutek prawny jest jednoznaczny: osoba, która odrzuciła spadek, jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Dzięki temu jej własny majątek pozostaje bezpieczny przed wierzycielami spadkodawcy.

Prawne konsekwencje odrzucenie spadku

Od strony prawnej odrzucenie spadku oznacza trwałe wyłączenie spadkobiercy z dziedziczenia. Osoba, która złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku, traci wszelkie prawa do majątku po zmarłym – nie dziedziczy ani aktywów, ani zobowiązań. Jednocześnie nie odpowiada za długi spadkowe, co stanowi skuteczną ochronę przed przejęciem cudzych kredytów, pożyczek czy zaległości finansowych.

To decyzja poważna i – co do zasady – nieodwracalna. Prawo przewiduje jedynie wyjątkowe sytuacje, w których można ją podważyć, np. gdy oświadczenie zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby.
Dlatego zanim złożysz oświadczenie o odrzuceniu spadku, warto dokładnie sprawdzić sytuację majątkową zmarłego – czy posiadał długi, kredyty lub inne zobowiązania. Gdy spadek jest obciążony zadłużeniem, odrzucenie bywa najbezpieczniejszym rozwiązaniem, które chroni własny majątek spadkobiercy przed wierzycielami.

Kolejni i dalsi spadkobiercy – kto może odrzucić spadek i na jakich zasadach?

Odrzucić spadek mogą zarówno spadkobiercy ustawowi (z ustawy), jak i testamentowi (wskazani w testamencie).

Ważne: odrzucenie działa „po kolei”. Jeśli pierwsza uprawniona osoba (np. dziecko) odrzuci spadek, prawo przechodzi na następnych (np. wnuki). Każdy z nich może znów odrzucić spadek. Kolejność jest określona w przepisach.

Dziedziczenie ustawowe i testamentowe a odrzucenie spadku – kluczowe różnice

Przy dziedziczeniu ustawowym krąg spadkobierców i kolejność są dokładnie opisane w Kodeksie cywilnym. Gdy jedna osoba odrzuci spadek, uprawnienie „przesuwa się” dalej, np. z dzieci na wnuki, potem na rodziców czy rodzeństwo.

Przy testamencie decyduje jego treść. Jeśli wskazany w testamencie spadkobierca odrzuci spadek, jego część zwykle przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym, chyba że testament mówi inaczej (np. zawiera podstawienie). Gdy nie ma takich zapisów i nie ma innych spadkobierców z testamentu, dziedziczą osoby z ustawy.

Znajomość kolejności dziedziczenia ma kluczowe znaczenie – to właśnie ona decyduje, kto odziedziczy majątek lub długi po zmarłym, gdy pierwsi spadkobiercy zdecydują się odrzucić spadek. Brak świadomości tych zasad może prowadzić do nieprzyjemnych konsekwencji, w tym do sytuacji, w której długi spadkowe przejdą na nasz majątek.

W pierwszej kolejności dziedziczy najbliższa rodzina zmarłego – dzieci oraz małżonek. Jeżeli te osoby nie chcą lub nie mogą dziedziczyć (np. odrzucą spadek, zostały uznane za niegodne dziedziczenia lub nie żyją), prawo do spadku przechodzi na kolejnych krewnych – wnuki, rodziców, rodzeństwo, a w dalszej kolejności nawet kuzynów lub gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Właśnie w tym mechanizmie ujawnia się rola odrzucenia spadku przez kolejnych i dalszych spadkobierców – spadek „przechodzi” dalej, aż znajdzie osobę, która go przyjmie lub ostatecznie przypadnie Skarbowi Państwa.

Kolejność przechodzenia spadku

Przechodzenie spadku odzwierciedla kolejność ustawową. Wygląda to tak:

• Dzieci spadkodawcy i jego małżonek.
• Jeśli dziecko nie żyje – jego zstępni: wnuki, prawnuki itd.
• Gdy brak zstępnych – małżonek i rodzice spadkodawcy.
• Jeśli rodzice nie żyją – rodzeństwo, a potem ich zstępni (siostrzeńcy, bratankowie).
• Jeśli nadal brak uprawnionych – dziadkowie i ich zstępni.
• Na końcu: gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego albo Skarb Państwa.

Jeśli w pierwszej linii (dzieci, wnuki, prawnuki) nikogo nie ma lub wszyscy odrzucą spadek, do dziedziczenia dochodzą kolejne osoby według powyższej kolejności. Gdy nikogo nie ma – spadek przypada jednostce samorządu lub Skarbowi Państwa.

Na kogo przechodzi spadek po odrzuceniu przez pierwszych spadkobierców?

Osoba, która odrzuciła spadek, jest traktowana jakby zmarła przed otwarciem spadku. Jej udział nie przepada – przechodzi na kolejne osoby z danej linii według zasad opisanych wyżej.

Przykład: dzieci odrzucają spadek po rodzicu, więc do dziedziczenia wchodzą wnuki. To one muszą podjąć decyzję: przyjąć czy odrzucić. Jeśli odrzucą, kolej na następnych. Każdy z tych spadkobierców ma swój własny termin na decyzję, liczony od chwili, gdy dowiedział się o swoim powołaniu.

Odrzucenie spadku przez dziecko a przejście spadku na wnuki

Załóżmy, że pan Jan miał żonę, syna i córkę. Córka miała dwoje dzieci, czyli wnuki pana Jana. Po śmierci okazało się, że pan Jan pozostawił same długi. Żona, syn i córka dziedziczą w pierwszej kolejności. Jeśli córka odrzuci spadek, jej udział przejdzie na jej dzieci – wnuki pana Jana.

Wtedy wnuki muszą wówczas podjąć decyzję czy przyjmują spadek, czy też go odrzucają. Jeśli są pełnoletnie, składają oświadczenia samodzielnie. Jeśli są małoletnie, rodzice (albo opiekunowie) powinni uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Dopiero po uzyskaniu takiej zgody można skutecznie odrzucić spadek w imieniu dziecka.

W sprawach spadkowych czas ma ogromne znaczenie – przepisy jasno określają, ile masz dni na odrzucenie spadku i od kiedy ten termin biegnie.

Zgodnie z art. 1015 §1 Kodeksu cywilnego, każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku, aby złożyć oświadczenie o jego przyjęciu lub odrzuceniu.

To oznacza, że nie warto odkładać decyzji, bo po upływie terminu prawo automatycznie uznaje, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Choć taka forma chroni przed odpowiedzialnością ponad wartość odziedziczonego majątku, może i tak oznaczać konieczność spłaty części długów spadkowych.

Jak liczyć 6-miesięczny termin na odrzucenie spadku?

Warto pamiętać, że dla każdego spadkobiercy termin biegnie indywidualnie – od momentu, w którym dowiedział się, że jest powołany do spadku.

W przypadku dalszych spadkobierców (np. wnuków lub rodzeństwa) ten moment następuje dopiero wtedy, gdy dowiadują się, że osoby dziedziczące wcześniej odrzuciły spadek. Dlatego znajomość zasad liczenia terminu jest kluczowa, by nie stracić prawa do świadomego wyboru.

Przykład: Dziecko spadkodawcy odrzuca spadek w lutym. Wnuk jako kolejny spadkobierca dowiaduje się o tym w marcu. W takiej sytuacji jego sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia biegnie od marca, a więc może on odrzucić spadek do końca sierpnia.

Aby odrzucenie było skuteczne, oświadczenie musi zostać złożone w sądzie lub u notariusza przed upływem terminu.

Jeśli wnuk nie złoży oświadczenia w tym czasie, z mocy prawa uznaje się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – co może oznaczać częściową odpowiedzialność za długi spadkowe.

Podjęcie decyzji to jedno, należy jednak pamiętać o dopełnieniu formalności. Przepisy opisują, jak złożyć oświadczenie, także w sytuacji osób małoletnich i mieszkających za granicą. Warto wiedzieć, jak to zrobić poprawnie, by uniknąć przyjęcia niechcianego spadku.

Można wybrać jedną z dwóch możliwości: złożenie oświadczenia u notariusza albo w sądzie. Skutek jest ten sam, różnica przejawia się w czasie, kosztach oraz formalnościach.

Odrzucenie spadku u notariusza lub przed sądem – wymagane kroki

Odrzucenie spadku u notariusza jest prostszym sposobem, gdyż to on przeprowadza całą procedurę oraz dopełnia formalności. My jedynie umawiamy wizytę.

Notariusz sporządza akt notarialny z oświadczeniem o odrzuceniu spadku.

Do notariusza warto zabrać:

• akt zgonu spadkodawcy,
• w miarę możliwości kopie oświadczeń o odrzuceniu spadku osób dziedziczących przed nami.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości, taksa notarialna za złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi do 50 zł netto, ale do tego należy doliczyć:

• 23% VAT,
• opłatę za wypisy aktu notarialnego (zazwyczaj 6–10 zł za stronę),
• ewentualne koszty dodatkowe (np. gdy oświadczenie składane jest w imieniu małoletniego lub kilku osób jednocześnie).

W praktyce całkowity koszt waha się zwykle między 100 a 200 zł za osobę.
Cała procedura trwa najczęściej kilkadziesiąt minut, a oryginał aktu notarialnego pozostaje w kancelarii notarialnej.

W przypadku odrzucenia spadku poprzez złożenie oświadczenia, musimy złożyć je w sądzie rejonowym.

Aby takie oświadczenie było skuteczne, musimy uiścić opłatę sądową która wynosi 100 zł. Dowód uiszczenia opłaty – np. potwierdzenie przelewu, należy dołączyć do wniosku.

Po złożeniu dokumentów sąd wyznacza posiedzenie, na którym spadkobierca składa ustne oświadczenie o odrzuceniu spadku do protokołu. W praktyce termin wyznaczany jest zwykle w ciągu 2–6 tygodni.

Odrzucenie spadku przez osoby niepełnoletnie oraz ubezwłasnowolnione

W imieniu dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej nie można od razu odrzucić spadku. Jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem, dlatego konieczna jest wcześniejsza zgoda sądu opiekuńczego.

Jak wygląda procedura krok po kroku:

• Rodzic lub opiekun składa do sądu rodzinnego (wydziału opiekuńczego) wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.
• We wniosku należy wykazać, że przyjęcie spadku byłoby niekorzystne dla dziecka — np. z powodu istniejących długów po zmarłym.
• Po uzyskaniu prawomocnej zgody sądu, rodzic lub opiekun może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku:
  • u notariusza
  • lub w sądzie rejonowym.

Jeśli pominie się zgodę sądu, odrzucenie złożone w imieniu dziecka będzie nieważne.

Czy można odrzucić spadek przebywając za granicą?

Przebywanie za granicą nie pozbawia prawa do odrzucenia spadku. Choć formalności są nieco bardziej złożone, polskie prawo dopuszcza kilka sposobów, by skutecznie złożyć oświadczenie także poza krajem. Jak więc odrzucić spadek, mieszkając za granicą?

Przed polskim konsulem:
To najprostsze rozwiązanie. Konsul przyjmuje oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu państwa polskiego i sporządza protokół konsularny.
Taki dokument ma taką samą moc jak oświadczenie złożone w polskim sądzie lub u notariusza. Wystarczy później przesłać oryginał protokołu do Polski (zwykle bez konieczności tłumaczenia).

U miejscowego notariusza za granicą:
Można również udać się do notariusza w kraju pobytu i złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w formie aktu notarialnego.

W takim przypadku dokument musi być opatrzony:

• klauzulą Apostille (jeśli państwo jest stroną Konwencji Haskiej), lub legalizacją (w innych przypadkach),
• tłumaczeniem przysięgłym na język polski.
  Dopiero tak przygotowany akt można skutecznie złożyć w Polsce.

Należy pamiętać o czasie i kosztach tłumaczeń oraz o lokalnych wymogach. Najważniejsze, by zmieścić się w sześciu miesiącach od dnia, gdy dowiedzieliśmy się o powołaniu do spadku.

Odrzucenie spadku to decyzja, która chroni majątek prywatny spadkobiercy, szczególnie wtedy, gdy w spadku znajdują się długi. Nie kończy jednak sprawy – przekazuje dziedziczenie dalej. Dlatego decyzja jednego członka rodziny często wpływa na innych – na przykład na dzieci lub wnuki.

Odpowiedzialność za długi spadkowe po odrzuceniu spadku

Po odrzuceniu spadku spadkobierca wypada z dziedziczenia i nie odpowiada za długi spadkowe. Wierzyciele nie mogą sięgać do jego majątku osobistego.

To nie oznacza, że długi znikają. Przechodzą na kolejne osoby uprawnione do dziedziczenia. Jeśli dziecko odrzuci spadek, jego udział z długami przejdzie na jego dzieci (wnuki spadkodawcy). Aby długi nie spadły na następców, każdy kolejny spadkobierca powinien złożyć oświadczenie w odpowiednim terminie.

Co dzieje się, gdy nikt nie przyjmie spadku?

Gdy wszyscy spadkobiercy z ustawy i testamentu odrzucą spadek albo nie ma żadnych uprawnionych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Jeśli zmarły nie miał miejsca zamieszkania w Polsce, przejmuje go Skarb Państwa. Wtedy gmina lub Skarb Państwa odpowiadają za długi tylko do wysokości wartości majątku wchodzącego do spadku.

Cała procedura odrzucenia spadku ma zapewnić, by spadek nie pozostał bez właściciela, a jednocześnie by wierzyciele mogli zaspokoić swoje roszczenia w granicach wartości majątku spadkowego. Dzięki temu prawo chroni zarówno spadkobierców, jak i wierzycieli, utrzymując równowagę między interesami obu stron.

Skutki przekroczenia terminu na odrzucenie spadku

Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w ciągu sześciu miesięcy, z mocy prawa przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Odpowiada wtedy za długi tylko do wartości odziedziczonych aktywów.

Przy tym trybie trzeba przygotować dokładny spis inwentarza (aktywa i pasywa spadku).

Prawo przewiduje jednak wyjątek: jeśli spadkobierca działał pod wpływem błędu lub groźby, może – zgodnie z art. 1019 k.c. – w ciągu roku od ich wykrycia lub ustania wystąpić do sądu o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia.
Warunkiem jest udowodnienie, że błąd dotyczył istotnych okoliczności, np. nieujawnionych długów spadkowych.