Odwołanie członka zarządu a prawo do odprawy – kiedy przysługuje?
Jak powołuje się i odwołuje członków zarządu? Czym jest stosunek korporacyjny i jak wpływa na stosunek pracowniczy? Czy członkowi zarządu w przypadku rozwiązania umowy o pracę może przysługiwać odprawa? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź w niniejszym artykule.
Kiedy przysługuje prawo do odprawy?
Temat tego, kiedy przysługuje prawo do odprawy w ramach umowy o pracę, omówiłem niedawno w artykule pt. Zwolnienia grupowe i indywidualne, czyli kiedy należy się odprawa i ile wynosi?
Jeżeli chcesz więc poznać podstawy tego zagadnienia, to zachęcam Cię do jego przeczytania. W tym artykule powołam się również na najważniejsze jego elementy, żeby kompleksowo wyjaśnić Ci temat.
Powołanie i odwołanie członka zarządu
Powołanie i odwołanie członka zarządu to czynności wynikające z Kodeksu Spółek Handlowych (dalej: KSH). Czynności te dokonywane są przez uprawnione do tego organy.
W zależności od rodzaju spółki lub jej dokumentów założycielskich do powołania lub odwołania członków zarządu może być uprawnione: zgromadzenie wspólników, walne zgromadzenie lub rada nadzorcza.
Art. 201. KSH – Zarząd spółki z o.o.
§ 4. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Art. 368. KSH – Zarząd spółki akcyjnej
§ 4. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej.
Zgodnie z przepisami KSH, spółka nie musi zawierać żadnej dodatkowej umowy, aby dokonało się powołanie na członka zarządu. Powołanie stanowi tak zwany stosunek korporacyjny, niezależny od stosunku prawnego jakim jest np. stosunek pracowniczy. Niezależnie od zatrudnienia członka zarządu, KSH pozwala też na przyznanie mu w stosunku korporacyjnym wynagrodzenia (np. 2031 KSH).
Warto zauważyć, że pełnienie funkcji członka zarządu jedynie na podstawie aktu powołania skutkuje niepodleganiem ubezpieczeniom społecznym z uwagi na brak tytułu, o którym mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych[1]J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024.
Odwołanie członka zarządu w stosunku korporacyjnym odbywa się najczęściej uchwałą wspólników.
Stosunek korporacyjny a stosunek pracowniczy
Stosunek korporacyjny teoretycznie jest niezależny od stosunku, na podstawie którego następuje zatrudnienie – a konkretniej mówiąc powstanie jednego stosunku nie powoduje powstania drugiego i odwrotnie. W praktyce, stosunki te mogą wzajemnie na siebie wpływać, tym bardziej jeżeli strony w taki sposób kształtują ich treść.
Wbrew pozorom, najwięcej relacji między stosunkiem korporacyjnym a pracowniczym może pojawić się w przypadku chęci zakończenia jednego z nich. KSH wprost wskazuje, że odwołanie członka zarządu w stosunku korporacyjnym nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu (m.in. art. 203 § 1 KSH).
Musisz jednak pamiętać, że te stosunki są odrębne – w szczególności, jeżeli jeden z nich okazałby się rozwiązany w sposób prawnie wadliwy, to nie powoduje to wadliwości rozwiązania drugiego stosunku – takie stanowisko potwierdził sąd.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 listopada 2013 r. Sygn. akt: III APa 18/13
‘’[…] skoro pracodawca zdecydował się na równoczesne rozwiązanie stosunku pracy i stosunku korporacyjnego, to wadliwość jednego z nich nie oznacza wadliwości drugiego. Innymi słowy mówiąc wadliwe odwołanie z funkcji członka zarządu nie niweczy ustania stosunku pracy […]’’
Umowa o pracę na czas określony
Umowa o pracę może być zawarta na czas pełnienia funkcji członka zarządu i rozwiązana w momencie odwołania z tej funkcji – wówczas jest to umowa na czas określony. W takiej relacji odwołanie z funkcji członka zarządu skutkować będzie także rozwiązaniem umowy o pracę.
W świetle regulacji polskiej umowa na czas określony może być zawarta na czas […], wykonywania pracy przez okres kadencji wynikającej z piastowania funkcji przez pracownika (art. 251 § 4 pkt 3) lub pełnienia funkcji przez inną osobę[2]W. Muszalski, K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 14, Warszawa 2024.
Umowa o pracę na czas nieokreślony
Umowa o pracę zawarta na czas nieokreślony nie ulega rozwiązaniu w przypadku odwołania członka zarządu ze stanowiska. W tej sytuacji konieczne jest jej rozwiązanie:
- za wypowiedzeniem,
- bez wypowiedzenia,
- lub na mocy porozumienia stron.
Zgodnie z Kodeksem pracy (dalej: KP), przy wypowiadaniu umowy o pracę konieczne jest podanie przyczyny (art. 30 § 4 KP). Samo odwołanie ze stanowiska członka zarządu może być przyczyną uzasadniającą rozwiązanie stosunku pracowniczego – potwierdził to Sąd Najwyższy.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 r. Sygn. akt: I PKN 479/99
Odwołanie ze stanowiska członka zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę (art. 45 § 1 KP) pracownikowi zatrudnionemu w charakterze członka tego zarządu.
Czy zwolnionemu członkowi zarządu przysługuje odprawa?
Odwołanie członka zarządu w stosunku korporacyjnym nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. Jednym z roszczeń, jakie przysługują pracownikom w przypadku rozwiązania umowy o pracę jest zapłata odprawy, jeżeli wypełnione zostały odpowiednie przesłanki ustawy o zwolnieniach grupowych (dalej: ZwGrupU).
Prawo do odprawy powstaje, kiedy spełnią się 2 główne przesłanki:
- pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
- rozwiązanie stosunku pracy następuje z przyczyny niedotyczącej pracownika i jest to wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy.
W powyższych przypadkach, nawet jeżeli nie mamy do czynienia ze zwolnieniem grupowym (obejmującym konkretną liczbę pracowników), to odprawa będzie należna zwalnianemu członkowi zarządu.
Ważne! To pracodawca musi udowodnić, że rozwiązanie umowy o pracę następuje wyłącznie z przyczyny dotyczącej pracownika. Jeżeli rozwiązanie umowy o pracę nie następuje wyłącznie z przyczyny dotyczącej pracownika, to pracodawca jest zobowiązany udowodnić, że nie jest to wyłączny powód rozwiązania umowy.
Jaka jest wysokość odprawy i termin wypłaty?
Wysokość odprawy jest ustalona z góry przez przepisy ustawy ZwGrupU i wynosi kwotę:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Zasadą jest, że odprawa powinna zostać wypłacona w dniu ustania stosunku pracy[3]Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2024, czyli w ostatnim dniu obowiązywania umowy o pracę.
Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy a prawo do odprawy
Wypowiedzenie zmieniające uregulowane jest w art. 42 KP i co do zasady nie ma ono na celu ustania stosunku pracy, a jedynie jego przekształcenie. Pracodawca może złożyć wypowiedzenie zmieniające członkowi zarządu, którego zatrudnienie na podstawie umowy o pracę zostało uzależnione od pełnienia tej funkcji. Sytuacja taka może nastąpić, jeżeli członek zarządu zostaje odwołany, ale jego stosunek pracowniczy zostaje przekształcony na niezwiązany z pełnioną funkcją[4]W. Muszalski, K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 14, Warszawa 2024.
Wypowiedzenie warunków pracy lub płacy musi być sporządzone na piśmie i może skutkować rozwiązaniem stosunku pracy, jeżeli pracownik odmówi jego przyjęcia. W takiej sytuacji umowa o pracę zostaje rozwiązana z przyczyny niedotyczącej pracownika, a to daje podstawę do żądania odprawy, co potwierdza Sąd Najwyższy.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2007 r., Sygn. akt: III BP 5/07
Bez wątpienia to rozwiązanie stosunku pracy następuje nie z inicjatywy pracownika, lecz pracodawcy, gdyż to on złożył oświadczenie woli, którego celem głównym na ogół jest co prawda zmiana treści stosunku pracy, ale zawsze może ono prowadzić do ustania stosunku pracy.
Przedawnienie roszczenia o wypłatę odprawy
Do odprawy stosuje się ogólny przepis o przedawnieniu roszczeń z KP.
Art. 291 KP
§ 1. Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Pozew o zapłatę odprawy
W przypadku, gdy pracodawca nie wypłacił odprawy w ostatnim dniu pracy, możesz dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.
W pierwszej kolejności najlepiej wysłać pracodawcy pisemne wezwanie do zapłaty odprawy z określeniem jej wysokości wraz z odsetkami za opóźnienie oraz terminem do zapłaty. Takie wezwanie będzie mogło potem stanowić dowód w postępowaniu sądowym, że podjęto próbę polubownego załatwienia sprawy.
Pozew o zapłatę odprawy składa się do sądu pracy właściwego dla siedziby pracodawcy bądź sądu, w którego obszarze właściwości praca jest, była lub miała być wykonywana. Jeżeli wysokość odprawy wraz z odsetkami nie przekracza kwoty 100 tys. złotych, to pozew składa się do sądu rejonowego, a jeżeli przekracza – do sądu okręgowego.
Pracownik wnoszący powództwo do sądu pracy jest zwolniony od uiszczania kosztów sądowych w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza kwoty 50.000 zł
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Przypisy