Spadek po rodzicach – kto dziedziczy po matce i ojcu?

Podstawowe pojęcia związane z dziedziczeniem

Najpierw kilka definicji. Spadek to zbiór praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przechodzą na spadkobierców. Spadkodawca to zmarły, a spadkobierca to osoba, która dziedziczy.

Możesz dziedziczyć na podstawie testamentu (ostatniej woli) albo z ustawy, gdy testamentu nie ma albo jest nieważny.

Pamiętaj, że w spadku są nie tylko rzeczy i pieniądze, ale też długi. Dobrze zrozumieć zasady, by nie przeoczyć swoich praw i nie narazić się na koszty lub spory.

Kiedy otwiera się spadek po rodzicach?

Spadek otwiera się w dniu śmierci spadkodawcy. Ta data uruchamia m.in. 6-miesięczny termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku. Dla dzieci i małżonka to zwykle punkt wyjścia dla dalszych działań prawnych.

Na ten moment ustala się skład majątku i krąg spadkobierców. Nawet jeśli formalności załatwiasz później, skutki prawne liczą się od dnia śmierci. Ma to duże znaczenie np. przy nieruchomościach czy zobowiązaniach, którymi trzeba zarządzać na bieżąco.

Przepisy są jasne i wynikają z Kodeksu cywilnego. Najpierw ustala się, czy dziedziczenie jest z testamentu, czy z ustawy.

Kto dziedziczy spadek po jednym z rodziców?

Gdy umiera jeden z rodziców i nie zostawił testamentu, dziedziczą dzieci i żyjący małżonek. Co do zasady, udziały są równe, ale małżonek nie może dostać mniej niż 1/4 spadku. Jeśli dzieci jest więcej niż troje, ich udziały maleją tak, by małżonek miał co najmniej 1/4.

Jeśli małżonek zmarł wcześniej, cały spadek dziedziczą dzieci, po równo. Zasady są takie same dla spadku po matce i po ojcu. Płeć rodzica nie ma znaczenia.

Gdy spadek przypada po obu rodzicach jednocześnie

Gdy oboje rodzice zmarli (np. w krótkim czasie) i nie ma testamentu, cały majątek dziedziczą dzieci, po równo. Każdy spadek rozpatruje się osobno – najpierw po jednym rodzicu, potem po drugim.

Przykład 1. Pan Bogdan miał dwójkę dzieci i żonę Marię. Najpierw zmarł Pan Bogdan, a spadek po nim podzielono między dzieci i Panią Marię. Po śmierci Pani Marii jej spadek przypadł dzieciom. W efekcie majątek obojga rodziców trafia do wspólnych dzieci, chyba że były szczególne zdarzenia, np. wydziedziczenie.

Spadek po matce lub ojcu – różnice i podobieństwa

Reguły są takie same. Różnice wynikają z tego, co wchodziło do majątku osobistego i wspólnego małżonków.

Przy rozdzielności majątkowej do spadku wchodzi majątek osobisty zmarłego. Przy wspólności, która jest częsta, wspólny majątek dzieli się na pół. Połowa trafia do żyjącego małżonka, a druga połowa wchodzi do spadku po zmarłym (razem z jego majątkiem osobistym).

Podział w praktyce może się różnić w zależności od tego, kto zmarł pierwszy i jaki był ustrój majątkowy.

Spadek po rodzicach uzyskasz na drodze ustawy wtedy, gdy rodzice nie zostawią ważnego testamentu. Przepisy z góry określają, komu i w jakiej kolejności przypada spadek. Chodzi o to, by majątek nie został bez właściciela i trafił do najbliższych.

Kolejność dziedziczenia według kodeksu cywilnego

Najpierw dziedziczą dzieci i małżonek. Jeśli nie ma dzieci, dziedziczą małżonek i rodzice zmarłego. Gdy brak dzieci, małżonka i rodziców, dziedziczy rodzeństwo i ich zstępni (np. siostrzeńcy, bratankowie).

Dalsze grupy to dziadkowie i ich zstępni. Jeśli nie ma nikogo uprawnionego, spadek przypada Skarbowi Państwa lub gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Taka kolejność ogranicza spory, choć czasem wymaga dokładnej analizy.

Udziały dzieci i małżonka w spadku po rodzicach

Gdy żyje małżonek i są dzieci, co do zasady dziedziczą po równo, ale małżonek nie mniej niż 1/4 spadku.

Przykład 2. Pan Tomasz umarł, pozostawiając żonę i czwórkę dzieci. Żona dostaje 1/4 majątku Pana Tomasza, a pozostałe 3/4 dzieli się na czworo dzieci. Wobec tego każde dostanie po 3/16.

Gdy małżonka nie ma, cały spadek dzielą dzieci po równo. Dotyczy to także udziału zmarłego we wspólnym majątku, jeśli wcześniej został wyodrębniony.

Co się dzieje, gdy któreś z dzieci nie żyje?

Jeśli dziecko zmarło przed rodzicem i zostawiło potomków, do dziedziczenia wchodzą wnuki spadkodawcy, w miejsce swojego zmarłego rodzica. Dostają razem to, co przypadłoby ich rodzicowi.

Jeżeli zmarłe dziecko nie miało potomków, jego udział nie jest uwzględniany. Spadek dzielą pozostali uprawnieni (np. inne dzieci i małżonek), a udziały przelicza się na nowo.

Testament pozwala spadkodawcy dowolnie rozdzielić majątek na wypadek śmierci. Ma on pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

W testamencie można wskazać osoby spoza kręgu rodzinnego albo zmienić wielkość udziałów. Trzeba jednak spełnić wymogi formalne, by testament był ważny. Inni spadkobiercy mogą próbować go podważyć.

Jakie formy testamentu są ważne?

Uznawane są m.in.:

1. Testament własnoręczny (holograficzny). W całości napisany ręcznie, podpisany i z datą. Brak któregoś z tych elementów powoduje nieważność.
2. Testament notarialny. Sporządzony u notariusza jako akt notarialny. Bezpieczny pod względem formy i przechowywania.
3. Testament urzędowy (alograficzny). Złożony przed uprawnionym urzędnikiem w obecności dwóch świadków. Rzadziej stosowany.
4. Testament ustny. Dla sytuacji nadzwyczajnych (np. groźba rychłej śmierci), w obecności co najmniej trzech świadków.

Wybór zależy od potrzeb i okoliczności, ale forma musi być prawidłowa, by uniknąć sporów.

Czy można wykluczyć dziecko z dziedziczenia?

Tak, w testamencie można powołać kogoś innego. Pominięte dziecko nie dziedziczy, ale może żądać zachowku.

Zachowek ogranicza swobodę rozporządzania majątkiem, by chronić najbliższych. Całkowite pozbawienie dziecka prawa do zachowku jest możliwe tylko przez wydziedziczenie i tylko w przypadkach opisanych w ustawie.

Otwarcie testamentu i podział majątku po rodzicach

Po śmierci spadkodawcy testament trzeba otworzyć i ogłosić w sądzie lub u notariusza. Sporządza się protokół, a treść staje się oficjalna.

Jeśli testament jest ważny, dziedziczenie odbywa się według jego treści. Potem trzeba uzyskać stwierdzenie nabycia spadku w sądzie lub akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Dopiero wtedy spadkobiercy mogą rozporządzać majątkiem i dokonać podziału zgodnie z wolą zmarłego.

Zachowek chroni najbliższą rodzinę spadkodawcy, gdy została pominięta lub dostała za mało. To roszczenie o wypłatę pieniędzy, a nie o wydanie konkretnych rzeczy ze spadku. Przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, jeśli dziedziczyliby z ustawy.

Zachowek w przypadku pominięcia w testamencie

Jeśli np. cały majątek zapisano innej osobie, dzieci mogą żądać zachowku od spadkobiercy testamentowego. Trzeba samodzielnie wystąpić z roszczeniem – najpierw wezwać do zapłaty, a gdy to nie pomaga, złożyć pozew. Przy trudnych sprawach warto skorzystać z pomocy prawnika.

Jak wylicza się wysokość zachowku?

Z reguły wynosi on połowę tego, co uprawniony dostałby przy dziedziczeniu ustawowym. Dla małoletnich i osób trwale niezdolnych do pracy – 2/3 takiego udziału.

Do obliczeń bierze się wartość majątku z chwili śmierci i dolicza darowizny dokonane za życia (dla określonych osób). W praktyce często potrzebne są wyceny i wsparcie specjalistów.

Wydziedziczenie dziecka – kiedy jest możliwe?

Wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku. Można je zastosować tylko w testamencie i tylko w ustawowo wskazanych przypadkach, z podaniem konkretnej przyczyny. Są to:

• uporczywe działanie wbrew woli spadkodawcy, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
• umyślne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy lub osoby mu bliskiej, albo rażąca obraza czci;
• uporczywe niewykonywanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy.

Jeśli spadkodawca przebaczył, nie może potem wydziedziczyć z tego samego powodu. To środek o poważnych skutkach i należy stosować go rozważnie.

Nabycie spadku porządkuje przejście praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców. Choć spadek otwiera się w dniu śmierci, by sprzedać nieruchomość czy pobrać środki z konta, trzeba mieć dokument potwierdzający prawa do spadku.

Potrzebne są odpowiednie dokumenty i wybór trybu: sądowego albo notarialnego. To końcowy etap, który daje pełną możliwość korzystania z majątku.

Procedura sądowa i notarialna nabycia spadku

Można uzyskać:

1. Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd. Składa się wniosek do sądu rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy. Sąd ustala spadkobierców i ich udziały, a potem wydaje postanowienie. Nie wszyscy spadkobiercy muszą stawić się osobiście.
2. Akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Szybszy wariant, ale wymaga zgodnej obecności wszystkich spadkobierców (ustawowych i testamentowych). Notariusz sporządza akt o takiej samej mocy jak postanowienie sądu. Czasem da się to załatwić jednego dnia.

Wybór zależy głównie od zgody i dostępności spadkobierców. Koszty zwykle są zbliżone.

Czy spadek przechodzi automatycznie?

Powołanie do spadku powstaje z chwilą śmierci, ale jako spadkobierca masz 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu.

Brak oświadczenia oznacza, że przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czyli poniesiesz odpowiedzialność za długi tylko do wartości aktywów spadku.

Bez postanowienia sądu lub aktu poświadczenia dziedziczenia nie można np. sprzedać nieruchomości, zbyć udziałów czy podzielić majątku. Po upływie 6 miesięcy nie warto zwlekać z rozpoczęciem procedury.

Kiedy należy zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego?

Po uzyskaniu dokumentu potwierdzającego dziedziczenie trzeba zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego. Termin wynosi 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia sądu lub od sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Służy do tego formularz SD-Z2.

To warunek skorzystania ze zwolnienia z podatku dla najbliższych. Jest to tzw. zerowa grupa podatkowa, do której należą m.in. małżonek, dzieci, wnuki i rodzice.

Nawet przy zwolnieniu zgłoszenie jest obowiązkowe. Spóźnienie oznacza utratę zwolnienia i zapłatę podatku.

Przy spadkach pojawia się też temat podatku. W wielu przypadkach po najbliższych można z niego skorzystać ze zwolnienia, ale trzeba dotrzymać terminów i złożyć właściwe dokumenty.

Kto jest zwolniony z podatku od spadków?

Najbliższa rodzina, czyli wspomniana już grupa zerowa zwykle nie płaci podatku, gdy przypada im spadek po rodzicach. Do tej grupy możemy zaliczyć:

• małżonka,
• dzieci,
• wnuków,
• rodziców,
• dziadków,
• pasierbów,
• rodzeństwo.

Warunkiem jest terminowe zgłoszenie nabycia spadku do urzędu skarbowego. Brak zgłoszenia w terminie odbiera prawo do zwolnienia.

Jakie dokumenty trzeba złożyć?

Aby skorzystać ze zwolnienia, złóż SD-Z2 do urzędu skarbowego. Formularz zawiera dane spadkodawcy, spadkobiercy, datę otwarcia spadku oraz opis i wartość majątku.

Dołącza także prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Przydadzą się też dokumenty potwierdzające pokrewieństwo (np. akt urodzenia, małżeństwa).

Termin wynosi 6 miesięcy od uprawomocnienia orzeczenia lub rejestracji aktu. Dokładne wypełnienie formalności pozwala uniknąć sporów z fiskusem.

Nawet przy jasnych przepisach pojawiają się pytania o długi, odrzucenie spadku czy podział między rodzeństwo. Oto odpowiedzi na te tematy.