Jak zlecić wykonanie zastępcze zgodnie z KC?
Nie ulega wątpliwości. że wykonawcom czy podwykonawcom zdarza się opóźniać z oddaniem dzieła czy zakończeniem prac. W związku z faktem wystąpienia opóźnień, zamawiający może ponieść istotne straty finansowe w postaci np. naliczenia kar umownych. Najczęściej kwestia ta dotyczy umów o roboty budowlane, ale nie tylko. Wykonanie zastępcze to instytucja prawna, która może uchronić przedsiębiorców przed wysokimi karami umownymi i innymi negatywnymi konsekwencjami.
Czym jest wykonanie zastępcze w umowie o dzieło?
Zgodnie z art. 480 k.c., w przypadku braku wykonania umowy przez dłużnika, po spełnieniu pewnych warunków, wierzyciel może żądać wykonania czynności przez podmiot trzeci na koszt dłużnika. Co ciekawe, uprawnienie to nie pozbawia wierzyciela w żaden sposób uprawnień do dochodzenia odszkodowania od opóźniającego się wykonawcy.
Art. 480 Zastępcze wykonanie czynności
§ 1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.
Warto podkreślić, że wykonanie zastępcze dotyczy umów, których przedmiotem jest świadczenie (działanie lub zaniechanie). Innymi słowy w takiej sytuacji wierzyciel może uzyskać uprawnienie do wykonania takich czynności lub usunięcia skutków działania dłużnika, na jego koszt.
W tym miejscu warto rozróżnić zwłokę od opóźnienia, bowiem zgodnie z kodeksem cywilnym nie są to pojęcia tożsame. Zwłoka zgodnie z art. 476 KC to sytuacja, w której dłużnik ponosi odpowiedzialność za przekroczenie terminu. Opóźnienie natomiast będzie dotyczyło sytuacji, które wynikają z obiektywnych przyczyn i na które dłużnik nie miał żadnego wpływu (np. wystąpienie siły wyższej).
Wykonanie zastępcze dotyczy tylko zwłoki, nie ma możliwości zastosowania tej instytucji w przypadku opóźnienia. Na szczęście dla wierzyciela, to dłużnik musi udowodnić, że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności. Możemy w tym zakresie mówić o tzw. domniemaniu istnienia zwłoki dłużnika [1]E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 476.
Wykonanie zastępcze na koszt i ryzyko wykonawcy – korzyści dla zamawiającego
Prawidłowo zastosowane wykonanie zastępcze może przynieść Ci jako zamawiającemu szereg korzyści.
Przede wszystkim w przypadku wykonania zastępczego Zamawiający może obciążyć wykonawcę kosztami prac. Dzięki temu może skrócić opóźnienie w wykonywaniu danej umowy, nie ponosząc przy tym dodatkowych kosztów. W skrajnych przypadkach wykonanie zastępcze może być wykonane nawet bez zgody sądu (co opisuję poniżej).
Ponadto, jeżeli w umowie nie zastrzeżono inaczej, odpowiedzialność z tytułu wykonania zastępczego nie jest ograniczona do wartości wynagrodzenia dłużnika. Tym samym technicznie możliwe jest szersze poszukiwanie na rynku podmiotów, które będą rzetelne i które będą mogły wykonać daną część bez opóźnień.
Warto jednak pamiętać, że wykonanie zastępcze powinno dotyczyć porównywalnych warunków wykonania. Przykładowo, zamawiający może mieć problemy chcąc obciążyć dłużnika za wykonanie zastępcze na znacznie lepszych materiałach i przy dużo wyższej cenie. Takie działanie może być przez sąd uznane jako nadużycie prawa.
Warto wskazać, że w przypadku opóźnienia możesz być jako Zamawiający uprawniony do odstąpienia od umowy i naliczenia kar, co opisuję w tekście: Kara umowna za opóźnienie, odstąpienie od umowy – jak prawidłowo zastrzec i naliczyć?
W jakich umowach można skorzystać z wykonania zastępczego?
Tradycyjnie wykonanie zastępcze kojarzy się z branżą budowlaną i umową o roboty budowlane czy wykonanie remontu. Warto jednak wskazać, że przepisy dot. wykonania zastępczego są tak wprowadzone do kodeksu cywilnego, że, dotyczą w praktyce wszystkich rodzajów umów.
Oprócz umowy o roboty budowlane, wykonanie zastępcze może dotyczyć m.in.
- umów z branży IT, np. o wykonanie kodu czy programu,
- umowy najmu, gdzie najemca może dochodzić wykonania zastępczego kluczowych napraw nieruchomości,
- umów o dzieło.
Umowne wykonanie zastępcze – zapis w umowie
Szczególnie istotna jest kwestia wykonania zastępczego w umowach IT, bowiem rozwiązanie to zyskuje na popularności, zwłaszcza w dużych kontraktach. Oprócz kodeksowych regulacji wykonania zastępczego, warto także tę kwestię zabezpieczyć w umowie.
Umowne wykonanie zastępcze może chociażby polegać na dodaniu postanowienia o możliwości skorzystania z wykonania zastępczego bez zgody sądu. W przypadku braku takiego postanowienia, wykonanie zastępcze może stać się nieefektywne, ponieważ będziesz musiał jako zamawiający czekać długie tygodnie na zgodę sądu. Zazwyczaj w praktyce zamawiających umowne wykonanie zastępcze wymaga zmian we stosowanym wzorze umów.
Ponadto, warto pamiętać o innych instrumentach– np. etapowym przekazywaniu praw autorskich, zasadach poufności czy obowiązku terminowego przekazywania poszczególnych etapów kodu programu.
Jeżeli Twoja umowa jeszcze tego nie zawiera, zdecydowanie w przypadku wykonania zastępczego stosowny zapis w umowie może w przyszłości okazać się bardzo korzystny.
Jeżeli umowne wykonanie zastępcze będzie wprowadzone do kontraktu skutecznie, Zamawiający będzie mógł znacznie szybciej wykonać dzieło na koszt dłużnika.
Jak zlecić wykonanie zastępcze bez zgody sądu?
Zasadą jest, że aby zamawiający mógł skutecznie powierzyć innej firmie wykonanie zastępcze, konieczna jest zgoda sądu. Wielu zamawiających zapomina, że wykonanie zastępcze bez zgody sądu możliwe jest tylko w nielicznych wypadkach. Zgodnie z ww. normą prawną, wykonanie zastępcze bez zgody sądu możliwe jest tylko w wypadkach nagłych.
Zgodnie z doktryną[2]K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, wypadek nagły to taki, gdy wierzycielowi grozi niepowetowana strata, gdy świadczenie późniejsze utraci dla wierzyciela znaczenie lub gdy z innych uzasadnionych przyczyn nie może on czekać na prawomocne rozstrzygnięcie sądu.
Przykładem takiej sytuacji jest np. zalanie budowli w przypadku braku wykonania dachu przed okresem jesiennym czy zawalenie się mostu w przypadku opóźnień przy jego remoncie, aczkolwiek każdy przypadek należy rozpatrzyć indywidualnie. Większość praktyków bowiem rekomenduje interpretowanie tego pojęcia dość wąsko.
W celu uzyskania zgody sądu, wierzyciel musi złożyć pozew. Konieczne jest w tym zakresie zachowanie wszystkich wymogów pisma procesowego, a także dopełnienie innych formalności (np. sprostanie ciężarowi dowodu). Szerzej tę kwestię opisuję poniżej.
Wykonanie zastępcze – kiedy pozew do sądu?
Wbrew pozorom, wykonanie zastępcze to bardzo złożone rozwiązanie prawne, które w wielu przypadkach będzie wymagało uzyskania (przynajmniej jednej) decyzji sądu (wyroku, postanowienia czy nakazu zapłaty). Z tego względu warto zapewnić sobie pełnomocnika, który będzie mógł istotnie przyspieszyć cały proces.
Przyjrzyjmy się kwestii występowania do sądu z pozwem o umożliwienie wykonania zastępczego. Orientacyjny przebieg zdarzeń wygląda następująco:
- Dłużnik dopuszcza się zwłoki i pomimo wezwań wierzyciela nie wykonuje umowy (lub jej części)
- wierzyciel zwraca się do sądu z pozwem o wykonanie zastępcze,
- sąd wydaje wyrok, w którym ustala zakres świadczenia dłużnika oraz wyraża zgodę na wykonanie zastępcze,
- wierzyciel zleca podmiotowi trzeciemu wykonanie zastępcze,
- wierzyciel wzywa dłużnika do zapłaty kosztów wykonania zastępczego,
- w przypadku braku zapłaty, z wyrokiem o którym mowa powyżej, wierzyciel na zasadzie art. 1049 § 1 zd. 1 i art. 1051 § 3 zd. 1 KPC. kieruje sprawę na drogę egzekucji komorniczej.
Warto jednak wskazać, że w doktrynie istnieje spór o dopuszczalność takiego rozwiązania. Zdaniem niektórych komentatorów [3]np. Wiśniewski, w: Gudowski, Komentarz KC, t. 3, 2018, art. 480, Nb 4; M. Gutowski, w: Gutowski, Komentarz KC, t. II, 2022, art. 480, Nb 7; G. Stojek, w: Habdas, Fras, Komentarz KC, t. III, 2018, … Czytaj dalej ukształtowanie (tj. orzeczenie przez sąd obowiązku określonego działania dłużnika) oraz żądanie wykonania zastępczego wzajemnie wykluczają się.
Według tego poglądu wierzyciel może zwrócić się do sądu o upoważnienie do wykonania czynności zastępczej na koszt dłużnika tylko w drodze osobnego powództwa. Pogląd ma swoje odzwierciedlenie w niektórych orzeczeniach, w tym w orzeczeniach SN.[4]np. wyr. SN z 15.7.2004 r., V CK 2/04, Legalis
Pozew o wykonanie zastępcze wzór
Moja praktyka pokazuje, że stosowanie gotowych wzorów nie zawsze przynosi zamierzony skutek. W tak skomplikowanych sprawach warto zawsze skorzystać z pomocy prawnej przed wszczęciem procesu.
Jeżeli jednak chciałbyś poznać najważniejsze elementy pozwu o wykonanie zastępcze, możesz sprawdzić przygotowany przeze mnie wzór.
Wnosząc pozew o wykonanie zastępcze będziesz musiał ponieść koszty sądowe. Opłata sądowa od pozwu o wykonanie zastępcze zależy od wartości przedmiotu sprawy i powinna być obliczana indywidualnie.
Wierzyciel może zwrócić się do sądu o upoważnienie do wykonania czynności zastępczej na koszt dłużnika tylko w drodze osobnego powództwa. Kontrola sądowa jest tu niezbędna ze względu na konstytutywny charakter tego wyroku oraz z uwagi na potrzebę ochrony dłużnika przed nadmiernym obciążeniem. (Wyrok SN z dnia 15 lipca 2004r. V CK 2/04).
Jak skutecznie dochodzić wykonania zastępczego?
W przypadku opóźnienia w oddaniu dzieła, wykonaniu umowy IT czy nawet najmu nieruchomości, ostatnią rzeczą, w którą chcesz się angażować, to długotrwały proces sądowy oraz konieczność analizowania sprzecznych linii orzeczniczych.
Prowadzenie sporów sądowych, w tym spraw gospodarczych z wykonaniem zastępczym w tle to jedna z moich specjalizacji. Mogę wesprzeć Cię w skutecznym dochodzeniu roszczeń, aby etap sądowy ograniczyć do minimum. Jeżeli masz pytania do wykonania zastępczego, lub chcesz je zastosować bo Twój kontrahent spóźnia się ze spełnieniem świadczenia, skontaktuj się ze mną.
Przypisy