Zwolnienia grupowe i indywidualne, czyli kiedy należy się odprawa i ile wynosi?
W Twojej firmie szykują się zwolnienia grupowe? A może zwolnione zostało już kilka osób i nie wiesz jakie prawa przysługują Ci w tej sytuacji? Z tego artykułu dowiesz się, kiedy można mówić o zwolnieniu grupowym. Przeczytasz także co to jest odprawa, ile wynosi i jaki jest termin jej wypłaty. Oprócz tego, sprawdzisz jak dochodzić odprawy w postępowaniu sądowym i kiedy roszczenie to przedawnia się.
Kiedy należy się odprawa
Zasady wypłaty odprawy w przypadku zwolnień grupowych uregulowane są w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej: ZwGrupU). Odprawa należy Ci się po spełnieniu warunków wskazanych w tej ustawie – poniżej przeczytasz jakie to warunki.
Liczba zatrudnianych pracowników
Pierwszym warunkiem jest zatrudnianie przez pracodawcę co najmniej 20 pracowników – jeżeli więc w Twoim zakładzie zatrudnionych jest mniej niż 20 osób, niestety odprawa nie przysługuje. Mówiąc o pracownikach mam na myśli osoby zatrudnione na umowie o pracę (zarówno na czas nieokreślony, jak i określony).
Oprócz tego, ustawę stosuje się także do pracowników zatrudnionych na podstawie powołania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę[1]Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2024.
Przyczyna rozwiązania stosunku pracy
Drugim warunkiem jest rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników – odprawa nie będzie zatem przysługiwała pracownikowi, z którym stosunek pracy został rozwiązany dyscyplinarnie. Przykładem przyczyn niedotyczących pracowników, które uzasadniają rozwiązanie umowy o pracę są m.in.:
- ogłoszenie przez pracodawcę upadłości lub postawienie go w stan likwidacji
- przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę
- przyczyny ekonomiczne np. inflacja
- zmiany organizacyjne, produkcyjne czy technologiczne.
Liczba zwalnianych pracowników
Trzeci warunek to liczba zwolnionych pracowników – aby mówić o zwolnieniu grupowym musi dojść do zwolnienia:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Tryb rozwiązania umowy o pracę
Odprawa przysługuje przede wszystkim jeżeli rozwiązanie umowy o pracę następuje w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. W niektórych przypadkach odprawa będzie przysługiwała także, jeżeli rozwiązanie umowy nastąpiło na mocy porozumienia stron.
Porozumienie powinno jednak nastąpić z inicjatywy pracodawcy, czyli np. być sporządzone przez pracodawcę lub zawierać warunki głównie przez niego założone czy też nastąpić z przyczyn dotyczących pracodawcy. Oprócz tego, aby mówić o zwolnieniu grupowym, pracodawca musi rozwiązać umowę o pracę na mocy porozumienia stron z co najmniej 5 pracownikami.
Odprawa będzie także przysługiwać tym pracownikom, którym pracodawca złożył wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy, a którzy takiego wypowiedzenia nie przyjęli (zgodnie z art. 42 Kodeksu pracy).
Takie stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy:
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2019 r., Sygn. akt I PK 196/18
(…) jeżeli w wymaganej prawem krajowym puli zwolnionych pracowników co najmniej pięciu z nich zwolniono za wypowiedzeniem definitywnym lub w wyniku nieprzyjęcia wypowiedzenia zmieniającego wprowadzającego niekorzystną dla pracownika zasadniczą zmianę istotnych elementów jego umowy o pracę, to zwolnienie pozostałych z nich następuje również w ramach „zwolnienia grupowego”.
Wysokość odprawy
Wysokość odprawy jest ustalona z góry przez przepisy ustawy ZwGrupU i wynosi kwotę:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, na podstawie rozporządzenia.
Wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli w 2024 r. maksymalna kwota odprawy to:
- 63.630,00 zł – przy wynagrodzeniu minimalnym obowiązującym od 1 stycznia 2024 r.
- 64.500,00 zł – przy wynagrodzeniu minimalnym obowiązującym od 1 lipca 2024 r.
Termin wypłaty odprawy i przedawnienie
Zasadą jest, że odprawa powinna zostać wypłacona w dniu ustania stosunku pracy[2]Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2024, czyli w ostatnim dniu obowiązywania umowy o pracę. Jeżeli pracodawca nie wypłaci odprawy w tym terminie, przysługuje Ci prawo żądania odsetek za opóźnienie.
Roszczenie o wypłacenie odprawy przedawnia się na zasadach wynikających z Kodeksu pracy.
Zwolnienie indywidualne a odprawa
Odprawa wynikająca ze zwolnień grupowych może także przysługiwać pracownikowi, jeżeli pracodawca zwalnia mniejszą niż wymaganą przepisami liczbę osób – wtedy mowa o tzw. zwolnieniu indywidualnym. Warunki takiego zwolnienia są co do zasady takie same jak wskazane powyżej.
Jedyną różnicą jest to, że przyczyna rozwiązania stosunku pracy niedotycząca pracownika musi stanowić wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron.
Pozew o zapłatę odprawy
W przypadku, gdy pracodawca nie wypłacił Ci odprawy w ostatnim dniu pracy, możesz dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.
W pierwszej kolejności najlepiej jednak wysłać pracodawcy pisemne wezwanie do zapłaty odprawy z określeniem jej wysokości wraz z odsetkami za opóźnienie oraz terminem do zapłaty. Takie wezwanie będzie mogło potem stanowić dowód w postępowaniu sądowym.
Pozew o zapłatę odprawy składa się do sądu pracy właściwego dla siedziby pracodawcy bądź sądu, w którego obszarze właściwości praca jest, była lub miała być wykonywana. Jeżeli wysokość odprawy wraz z odsetkami nie przekracza kwoty 100 tys. złotych, to pozew składa się do sądu rejonowego, a jeżeli przekracza – do sądu okręgowego.
Pracownik wnoszący powództwo do sądu pracy jest zwolniony od uiszczania kosztów sądowych.
Dobrowolna odprawa
Prawo do odprawy przysługuje przede wszystkim w przypadku zwolnień grupowych. Po spełnieniu się warunków wskazanych w ustawie ZwGrupU, odprawa przysługuje automatycznie. Przepisy prawa nie zabraniają jednak, aby pracodawca uregulował dodatkowo zasady przydzielania odpraw swoim pracownikom w dokumentach wewnętrznych, o ile nie będą one sprzeczne z obowiązującym prawem.
W szczególności może to dotyczyć pracodawcy, który zatrudnia mniej niż 20 pracowników, ale wprowadza wewnątrzzakładowe zasady wypłacania odprawy. Pracodawca może też ustalić dodatkową, oprócz tej wynikającej z przepisów, odprawę dla swoich pracowników.
Takie podejście potwierdzają orzeczenia sądów.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r. Sygn. akt. I PKN 592/01
Wprowadzenie aneksem do umowy o pracę prawa pracownika do odprawy w razie rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem przez pracodawcę zasadniczo nie może być traktowane jako czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r. Sygn. akt.I PK 86/05
Możliwe jest przyznanie pracownikowi w umowie o pracę odprawy na wypadek rozwiązania stosunku pracy, do której pracownik nabywa prawo, niezależnie od odprawy wypłaconej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Prawo do odprawy przysługuje głównie w przypadku zwolnień grupowych, kiedy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, a przyczyny rozwiązania stosunku pracy nie dotyczą pracowników. Rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić w trybie wypowiedzenia złożonego przez pracodawcę lub na mocy porozumienia stron – w tym ostatnim przypadku inicjatywa rozwiązania stosunku musi być po stronie pracodawcy i dotyczyć co najmniej 5 pracowników.
Jeżeli zastanawiasz się czy przysługuje Ci odprawa, zapraszam do kontaktu.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Przypisy