Odrzucenie spadku

Przyjęcie i odrzucenie spadku w sądzie i u notariusza – termin, wniosek i praktyczne porady.

Jak odbywa się przyjęcie i odrzucenie spadku? W jakim terminie należy to zrobić? Czym różni się przyjęcie spadku wprost od przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza? W tym artykule przeczytasz krok po kroku jakie działania możesz podjąć jako spadkobierca oraz jakie procedury i terminy obowiązują przy ich realizacji. Dowiesz się także jak można odrzucić spadek w imieniu małoletniego.

Zapisz się do newslettera!

Ile czasu na przyjęcie lub odrzucenie spadku?

Podstawą dziedziczenia w Polsce jest testament lub ustawa (czyli Kodeks cywilny, dalej: KC). Te dwie metody nabycia spadku są zwane tytułami powołania do spadku. Jest to istotne, ponieważ od momentu, w którym dowiedziałeś się o tytule swojego powołania, rozpoczyna się 6 miesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zapoznaj się z poszczególnymi oświadczeniami i ich konsekwencjami poniżej.

Rodzaje przyjęcia spadku oświadczeń i konsekwencje

Spadek możesz przyjąć wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. W zależności od tego, na które oświadczenie się zdecydujesz, w różny sposób będziesz ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe.

Przyjęcie spadku wprost

Przyjęcie spadku wprost (tzw. proste przyjęcie spadku) następuje bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 1012 KC). W tym przypadku ponosisz odpowiedzialność za długi nie tylko do wysokości otrzymanego spadku, ale także całym swoim majątkiem prywatnym. 

Przykład

Odziedziczyłeś spadek w kwocie 20 tys. złotych, ale okazało się, że zmarły pozostawił po sobie długi w wysokości 40 tys. złotych. Przyjmując spadek wprost, odpowiadasz za spłatę całego długu, czyli pozostałe 20 tys. złotych, których nie pokryje majątek spadkowy, będziesz musiał pokryć z własnego majątku.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1031 KC). Oznacza to, że przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiadasz za długi zmarłego wyłącznie do kwoty majątku odziedziczonego w spadku.

Ważne! W przypadku, gdy spadkobierca nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od uzyskania informacji o tytule powołania do spadku, uznaje się, że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 KC). 

Aby Twoja odpowiedzialność została ograniczona, konieczne jest ustalenie wartości majątku wchodzącego w skład spadku. Może to nastąpić przez sporządzenie wykazu inwentarza lub spisu inwentarza.

Wykaz inwentarza to dokument, w którym z należytą starannością ujawnia się wszystkie przedmioty należące do spadku. Wykaz powinien obejmować zarówno majątek zmarłego, jak i jego długi. Wszystkie elementy wchodzące w skład wykazu powinny zostać wycenione według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, czyli z chwili śmierci spadkodawcy. To samo dotyczy wysokości długów. 

Sporządzenie wykazu nie jest obowiązkowe, ale pozwala ono na ustalenie stanu czynnego spadku, czyli wysokości, do której ograniczona będzie Twoja odpowiedzialność za długi spadkowe. Wykaz inwentarza można złożyć:

  • w sądzie – w tym przypadku wykaz składa się w sądzie ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz[1]E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 10311, Legalis; złożenie wykazu w sądzie jest bezpłatne;
  • u notariusza, który sporządza ze złożonego wykazu protokół i przesyła do sądu spadku (czyli sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy) – maksymalna opłata za sporządzenie protokołu to 200 zł netto.

Sporządzenie spisu inwentarza jest bardziej sformalizowane, ponieważ wymaga udziału sądu i komornika. Sąd spadku wydaje postanowienie na wniosek osoby, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą. Wniosek podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł. Faktyczne czynności dotyczące ustalenia stanu majątku i długów spadkowych wykonuje komornik sądowy, dlatego sporządzenie spisu inwentarza może trwać dłużej niż sporządzenie wykazu, zwłaszcza jeśli w skład spadku wchodzą długi czy nieruchomości.

Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być także zgłoszony bezpośrednio komornikowi, który działa w okręgu sądu spadku. W tym przypadku opłata stała od wniosku wynosi 400 zł. 

Jakie są skutki odrzucenia spadku?

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku[2]K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, art. 1012, Legalis. Składając to oświadczenie nie musisz martwić się o długi spadkowe, ale jednocześnie nie odziedziczysz majątku.

Na odrzucenie spadku najczęściej decydują się spadkobiercy, którzy znają negatywną sytuację finansową osoby zmarłej lub nie znają jego sytuacji w ogóle np. z uwagi na nieutrzymywanie kontaktu ze zmarłym.

Spadkobierca, który odrzuca spadek, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 KC). Może to rodzić swoje konsekwencje w przypadku, gdy dziedziczenie następuje z ustawy. Kodeks cywilny kształtuje bowiem kolejność osób powołanych do dziedziczenia.

Jeżeli zatem dany spadkobierca odrzucił spadek, w jego miejsce mogą zostać powołane do spadku inne osoby, zgodnie z kolejnością dziedziczenia.

Przykład

Zmarł Pan Jan Kowalski, który posiadał długi. Dziedziczenie następuje z ustawy, a więc w pierwszej kolejności dziedziczy żona Pana Jana i jego dorosłe dzieci – Hanna i Janusz. Janusz zdecydował się na odrzucenie spadku po zmarłym ojcu. W takim przypadku, zgodnie z kolejnością dziedziczenia, udział w spadku przysługujący Panu Januszowi przechodzi na jego dzieci. 

Długi spadkowe

Jak przyjąć lub odrzucić spadek w praktyce?

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się w sądzie lub przed notariuszem (art. 1018 KC). W obu przypadkach oświadczenie możesz złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Odrzucenie spadku u notariusza

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem zazwyczaj składa się w formie ustnej. W takim wypadku notariusz sporządza ze złożonego oświadczenia protokół w formie aktu notarialnego, który następnie przesyła do sądu. 

Nie ma jednak przeszkód, aby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożyć u notariusza w formie pisemnej. W tej sytuacji podpisane oświadczenie składa się u notariusza w celu jego poświadczenia. Następnie notariusz składa podpisane i poświadczone oświadczenie do sądu. 

Termin na złożenie oświadczenia to 6 miesięcy od daty ustalenia przez spadkobiercę tytułu powołania do spadku. W praktyce termin będzie więc najczęściej liczony po śmierci spadkodawcy i ustaleniu, czy spadkodawca pozostawił po sobie testament. Dziedziczenie z ustawy odbywa się bowiem z mocy prawa, a więc spadkobiercy dziedziczą automatycznie.

Koszt złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku u notariusza to 50 zł netto. Jest on regulowany przez rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Pióro na papierze
fot. Digital Content Writers India, licencja Unsplash.com

Odrzucenie spadku w sądzie

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem również może zostać złożone ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. 

Złożenie oświadczenia przed sądem w formie ustnej najczęściej odbywa się w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Ze złożonego ustnie oświadczenia sporządzany jest protokół (art. 641 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Oświadczenie złożone w sądzie na piśmie wymaga poświadczenia go wcześniej np. przez notariusza. Nie ma przy tym znaczenia, kto przesłał do sądu pismo (spadkobierca, notariusz, osoba trzecia), ani czy zostało ono złożone w ramach toczącego się już w sądzie postępowania (np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku lub o dział spadku), czy też zostało złożone niezależnie od nich, np. poza rozprawą[3]K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, art. 1018, Legalis.

Koszt odebrania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 100 zł. 

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego – wniosek i procedura

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka może wymagać zgody sądu. Dzieje się tak, ponieważ odrzucenie spadku przekracza tzw. zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Oznacza to, że poprzez nierozważne odrzucenie spadku, małoletni może potencjalnie zostać pozbawiony udziału w majątku osoby zmarłej. Sąd rozpoznając sprawę decyduje zatem, czy odrzucenie spadku jest rzeczywiście w najlepszym interesie małoletniego.

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego nie wymaga zgody sądu, jeżeli:

  • dziecko zostało powołane do spadku z uwagi na odrzucenie spadku przez jego rodzica,
  • drugi rodzic wyraża zgodę na odrzucenie spadku lub oboje rodziców dokonują odrzucenia spadku w imieniu małoletniego wspólnie,
  • spadek odrzuca także pełnoletnie rodzeństwo małoletniego,
  • rodzicom, którzy odrzucają spadek w imieniu małoletniego, przysługuje władza rodzicielska. 

Niestety z uwagi na konstrukcję przepisów, zezwolenie sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego będzie wymagane, jeżeli drugi rodzic nie wyraża na to zgody lub nie żyje.

Ważne! Zezwolenia sądu będzie wymagać nie tylko odrzucenie spadku, ale także jego przyjęcie wprost (proste przyjęcie spadku). 

Zgoda sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku przez małoletniego

Zgoda na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego może wydać sąd spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli takie postępowanie się nie odbywa, to wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku składa się do sądu rodzinnego. 

Wniosek rozpoznawany jest przez Wydział Rodzinny i Nieletnich sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka. W ramach postępowania konieczne będzie udowodnienie, że odrzucenie spadku jest rzeczywiście dokonywane dla dobra małoletniego. W praktyce wystarczy wykazanie, że spadek zawiera długi albo, że stan spadku nie jest znany z uwagi na brak kontaktu ze zmarłym.

Koszt uzyskania zezwolenia sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wynosi 100 zł. 

Karuzela nad morzem
fot. Yan M, licencja Unsplash.com

Jak liczyć 6 miesięcy na odrzucenie spadku?

Jeśli chodzi o dotrzymanie terminu na odrzucenie spadku kluczowe znaczenie ma dowiedzenie się o tytule powołania do spadku. W przypadku dziedziczenia ustawowego termin dla osoby powołanej w pierwszej kolejności do spadku rozpoczyna z reguły bieg w dniu, w którym osoba ta dowiedziała się o śmierci spadkodawcy, jeśli ma przy tym wiedzę o istnieniu stosunku rodzinnego łączącego ją ze zmarłym, sprawiającego, że należy do pierwszej grupy spadkobierców ustawowych.

Natomiast rozpoczęcie biegu tego terminu dla spadkobiercy ustawowego powołanego do dziedziczenia w dalszej kolejności następuje, kiedy oprócz wiedzy o powyższych okolicznościach (śmierci spadkodawcy, istnieniu odpowiedniego stosunku rodzinnego) spadkobierca taki dowie się o tym, że osoba (lub osoby) powołana do dziedziczenia przed nim nie chce lub nie może dziedziczyć – np. odrzuciła spadek albo została uznana za niegodną dziedziczenia[4](K. Żok, w: M. Gutowski, Komentarz KC, t. 3, 2022, art. 1015, Nb 13; W. Borysiak, w: K. Osajda, Komentarz KC, t. 3, 2013, s. 809; J. Kremis, w: E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz KC, 2014, art. … Czytaj dalej

Z kolei w przypadku dziedziczenia osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zaczyna biec od momentu, kiedy to przedstawiciel ustawowy takiej osoby dowie się o powołaniu jej do dziedziczenia [5](post. SN z 24.9.2015 r., V CSK 686/14, Legalis; post. SN z 25.2.2015 r., IV CSK 304/14, Legalis; K. Żok, w: M. Gutowski, Komentarz KC, t. 3, 2022, art. 1015, Nb 17; W. Borysiak, w: K. Osajda, … Czytaj dalej.

Termin na złożenie oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku jest dochowany, jeśli osoba uprawniona do jego złożenia złoży je prawidłowo przed upływem terminu zastrzeżonego w art. 1015 § 1 KC. 

Jak prawidłowo odrzucić spadek? Podsumowanie.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku może rodzić zarówno pozytywne jak i negatywne konsekwencje dla Twojego majątku prywatnego. Przed podjęciem decyzji w tym zakresie warto więc zastanowić się, jakie skutki wywoła złożenie danego oświadczenia. Pamiętaj, że Twoja decyzja dotyczy nie tylko Ciebie, ale może obejmować także Twoich bliskich.

Jeśli masz wątpliwości, w jaki sposób najlepiej odrzucić spadek, mogę Tobie pomóc w tej sprawie. Zachęcam się do kontaktu.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku to 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedziałeś się o tytule swojego powołania do spadku z ustawy lub z testamentu.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza następuje z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości majątku spadkowego. Przyjęcie spadku wprost następuje bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, a odpowiedzialność dotyczy także majątku prywatnego spadkobiercy.

Osoba odrzucająca spadek traktowana jest, jakby nie była obecna przy otwarciu spadku, co oznacza, że nie może ona dziedziczyć, ani mieć roszczeń związanych ze spadkiem, w tym roszczeń o zachowek.

Zachowek jest prawem zapewniającym minimalną część dziedzictwa dla najbliższych członków rodziny spadkodawcy, którzy byliby uprawnieni do dziedziczenia na mocy ustawy, ale zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniejszą część niż wynikająca z ich ustawowego prawa. Uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Jeśli zatem ktoś zdecyduje się na odrzucenie spadku, automatycznie rezygnuje z możliwości ubiegania się o zachowek. Istotnym jest, że prawa do zachowku nie tracą zstępni osoby, która odrzuciła spadek, chyba że i oni zdecydują się na odrzucenie spadku. W praktyce oznacza to, że dzieci osoby odrzucającej spadek mogą wciąż domagać się swojej części dziedzictwa, jeżeli tylko nie zrezygnują z niego samodzielnie.

Koszt odrzucenia spadku u notariusza wynosi 50 zł netto za przyjęcie oświadczenia od jednej osoby. Do tej kwoty należy doliczyć 6 zł netto za każdy wypis, a także doliczyć podatek VAT w wysokości 23%. Dodatkowo, notariusz ma obowiązek przesłać jeden wypis aktu notarialnego oświadczenia o odrzuceniu spadku do sądu prowadzącego sprawę spadkową.

Odrzucenie spadku może okazać się nieskuteczne w określonych sytuacjach prawnie uregulowanych. Warto zwrócić uwagę na trzy główne okoliczności, które mogą wpływać na ważność takiego działania:

  1. Niewłaściwy czas złożenia oświadczenia – Zgodnie z art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego, oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zostać złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku. Odrzucenie spadku przed rozpoczęciem tego terminu, np. przed śmiercią spadkodawcy, jest traktowane jako przedwczesne i w efekcie nieważne.
  2. Błąd w formie oświadczenia – Oświadczenie o odrzuceniu spadku musi być złożone w formie pisemnej, zazwyczaj przed sądem lub notariuszem. Każde inne działanie, takie jak ustne oświadczenie o odrzuceniu spadku, jest nieważne z mocy prawa. Brak zachowania wymaganej formy pisemnej skutkuje brakiem skuteczności prawnej odrzucenia.
  3. Odrzucenie spadku a nieważność testamentu – Jeśli testament, na podstawie którego dokonano powołania spadkobiercy, zostanie później uznany za nieważny, to wszelkie działania oparte na tym testamencie, w tym odrzucenie spadku, również tracą swoją moc. W takiej sytuacji dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów o dziedziczeniu ustawowym, co może prowadzić do innych konsekwencji dla statusu prawno-spadkowego potencjalnego spadkobiercy.

Odrzucenie spadku po upływie statutowego terminu sześciu miesięcy jest zasadniczo niemożliwe, lecz prawo przewiduje wyjątki, które umożliwiają takie działanie w przypadku wystąpienia wad oświadczenia woli. Do tych wyjątków zaliczają się:

  1. Błąd – sytuacja, w której spadkobierca nie był świadomy rzeczywistego stanu majątkowego spadkodawcy, co jest szczególnie istotne w kontekście obciążenia majątku długami. W takim przypadku spadkobierca ma rok na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, licząc od dnia odkrycia błędu.
  2. Groźba – obejmuje okoliczności, w których spadkobierca był poddany presji psychicznej uniemożliwiającej złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. W tej sytuacji termin roczny do odrzucenia spadku zaczyna biec od momentu ustania stanu zagrożenia.

Proces odrzucenia spadku po terminie wymaga interwencji sądowej. Spadkobierca zobowiązany jest do złożenia wniosku sądowego, który musi zawierać:

  • Oświadczenie o woli odrzucenia spadku po upływie terminu,
  • Dowody wskazujące na wystąpienie wady oświadczenia woli w postaci błędu lub groźby, takie jak dokumentacja potwierdzająca nieznajomość rzeczywistego stanu majątkowego spadkodawcy lub dokumenty świadczące o naciskach.

Sąd analizuje zgromadzone dowody i może na ich podstawie zezwolić na odrzucenie spadku po terminie. Jest to jedyna dopuszczalna forma prawna, umożliwiająca odrzucenie spadku po sześciomiesięcznym terminie, wymagająca jednoznacznego wykazania przez spadkobiercę wyjątkowych okoliczności uniemożliwiających wykonanie tego czynu w przewidzianym czasie.

Przypisy[+]

A Decrease font size. A Reset font size. A Increase font size.

0
    0
    Twój koszyk
    Koszyk jest pustyWróć do sklepu
    Kontynuuj zakupy