Akcje uprzywilejowane co do głosu i dywidendy

Akcje uprzywilejowane a uprawnienia osobiste

Uprzywilejowanie akcji należy odróżnić od przyznania osobistych uprawnień indywidualnemu akcjonariuszowi (art. 354 KSH). Uprawnienia osobiste są przyznawane indywidualnemu akcjonariuszowi i są ściśle z nim związane. Oznacza to, że nie przechodzą na nabywcę jego akcji.

Jednocześnie uprawnienia osobiste nie zależą od ilości posiadanych akcji. Są przyznawane w statucie w formie stosownego postanowienia na rzecz indywidualnie oznaczonego akcjonariusza. Uprzywilejowanie to może w szczególności dotyczyć prawa powoływania lub odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej lub prawa do otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki.

Ze względu na ścisły związek z osobą akcjonariusza i indywidualne oznaczenie go w statucie, utrata uprzywilejowania osobistego następuje wraz z utratą statusu akcjonariusza w spółce.

Rodzaje uprzywilejowania akcji w spółce akcyjnej

Wprawdzie katalog sposobów uprzywilejowania akcji jest otwarty, to jednak w wyliczeniu na pierwszym miejscu pojawia się uprzywilejowanie co do głosu. To właśnie ono jest „promowane” przez ustawę i w praktyce niesie największą wartość.

Akcje uprzywilejowane co do głosu

Jak już wspomniałem, akcje uprzywilejowane powinny być imienne, z wyjątkiem akcji niemych. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu nie jest możliwe w spółce publicznej (art. 351 § 2 zd. 2 KSH). Ograniczenie to dotyczy jednak wyłącznie akcji nowych emisji. Akcje pluralne wyemitowane przed uzyskaniem przez spółkę statusu spółki akcyjnej pozostają ważne i akcjonariusze posiadający takie akcje mogą z nich wykonywać prawo głosu także w spółkach dopuszczonych do obrotu na rynku kapitałowym^[1] T. Regucki, Mechanizmy zwiększające kontrolę (control enhancing mechanisms) w polskich spółkach akcyjnych. Analiza prawno-ekonomiczna. Warszawa 2018, s. 142.

Limit uprzywilejowania co do głosu ustanawia art. 352 zd. 1 KSH i wynosi on maksymalnie dwa głosy na akcję uprzywilejowaną. Jest to najczęściej wykorzystywany mechanizm zwiększający kontrolę akcjonariuszy w spółce.

Wystarczy wskazać, że w przypadku akcji uprzywilejowanych w stosunku 2 głosy na jedną akcję, posiadanie przez akcjonariusza 33,4% kapitału zakładowego (przy założeniu, że jako jedyny posiada wszystkie akcje uprzywilejowane, a reszta akcjonariuszy akcje zwykłe), sprawia, że uzyskuje on bezwzględną większość na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy^[2] T. Regucki, Mechanizmy zwiększające kontrolę (control enhancing mechanisms) w polskich spółkach akcyjnych. Analiza prawno-ekonomiczna. Warszawa 2018, s. 130.

Kwestia uprzywilejowania udziałów w spółce z o.o. została określona w art. 174 § 2-4 KSH. Tak jak w przypadku spółki akcyjnej, uprzywilejowanie dotyczy przyznania większych praw korporacyjnych w odniesieniu do udziałów uprzywilejowanych. Uprzywilejowanie, o którym mowa w art. 174 § 2 KSH, to uprzywilejowanie przedmiotowe, czyli związane z udziałem wspólnika. Należy je odróżnić od uprzywilejowania podmiotowego, tj. związanego z osobą danego wspólnika (art. 159 KSH).

Uprzywilejowanie udziałów oznacza prawa, które związane są ze statusem danej osoby jako wspólnika spółki (czyli faktem, że jest wspólnikiem), potwierdzonym udziałem w kapitale zakładowym. Prawa udziałowe przechodzą, także w zakresie uprzywilejowania, na nabywcę (następcę prawnego udziałowca). Mówi się kolokwialnie, że przywileje związane z udziałem „podążają” za udziałem.

W umowie spółki można jednak zastrzec, że uprzywilejowanie udziałów wygasa z chwilą ich przejścia na nabywcę („Jeżeli uprzywilejowanie udziałów nie wygaśnie z przyczyn wskazanych w umowie spółki, przechodzi ono również na nabywcę udziałów” – tak SN w uchw. z 8.9.1995 r., III CZP 106/95, OSNC 1995, Nr 12, poz. 175)^[3] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 174 KSH. Wyd. 3, Warszawa 2020, Nb 11.

W przypadku zaś przywilejów osobistych (uprzywilejowania podmiotowego), prawa przyznane osobiście wygasają z chwilą ustania członkostwa w spółce i nie przechodzą na nabywcę. W takim wypadku nabywca (następca prawny wspólnika) nabywa „zwykły”, nieuprzywilejowany udział.

Ważne aby pamiętać, że udziały uprzywilejowane powinny być określone w umowie spółki (art. 174 § 2 in fine KSH). Lektura umowy powinna umożliwić jednoznaczną ocenę treści uprzywilejowania udziału, aby opis szczególnego uprawnienia nie pozostawiał wątpliwości co do jego treści, zakresu itd.

Udziały uprzywilejowane co do głosu

Przywilej prawa głosu w spółce z o.o. z udziału został potraktowany tak samo jak w spółce akcyjnej, z tą tylko różnicą, że wspólnikowi można przyznać nie więcej niż trzy głosy na jeden udział (art. 174 § 4 KSH).

Udziały uprzywilejowane co do dywidendy

W zakresie wysokości dywidendy przypadającej na udział uprzywilejowany możliwe jest wypłacenie jej w wysokości o połowę wyższej niż przypadającej na udział zwykły (art. 174 § 3 w zw. z art. 196 KSH).

Jednocześnie możliwe jest uprzywilejowanie udziału w zakresie pierwszeństwa poboru dywidendy. W praktyce realizowane jest to w ten sposób, że spółka wyznacza udziałowcom dwa terminy wypłaty dywidendy. W pierwszym terminie dywidenda wypłacana jest wspólnikom posiadającym udziały uprzywilejowane co do dywidendy, a następnie pozostałym wspólnikom.

Warto wiedzieć, że prawo do zwiększonej dywidendy przekształca się w wierzytelność wspólnika względem spółki z chwilą podjęcia uchwały o podziale zysku. Od tego momentu możesz zatem dochodzić wypłaty dywidendy na drodze sądowej. Przepis art. 196 KSH mówi bowiem o przyznaniu dywidendy, co dokonywane jest właśnie w uchwale o podziale zysku przez zwyczajne zgromadzenie wspólników (art. 231 § 2 pkt 2 KSH).