Odpłatność za pobyt w DPS a umowa dożywocia – decyzja zmieniająca

Do Kancelarii zgłosili się klienci, którzy otrzymali decyzję o ustaleniu odpłatności za pobyt bliskiej im osoby w Domu Pomocy Społecznej (DPS). Przez lata opiekowali klienci się bliskim, a kiedy już nie mieli ku temu warunków i możliwości, wystąpili o przyjęcie go do DPS. Organ w decyzji wprawdzie orzekł o przyjęcie bliskiego do DPS, ale jednocześnie ustalił wysoką odpłatność za pobyt. W tle sprawy jest trudna sytuacja rodzinna oraz umowa dożywocia.

Kto ponosi opłaty za pobyt osoby bliskiej w DPS?

W orzecznictwie wskazuje się, że w stosunku do osób, na których nie ciąży ustawowy obowiązek ponoszenia opłat za pobyt danej osoby w DPS (art. 61 ust. 2 PomSpołU), nie jest możliwe wydanie decyzji administracyjnej ustalającej wysokość należnych od niej opłat za pobyt w DPS. Decyzja taka nie ma bowiem podstawy prawnej, a jedynym aktem, który w takiej sytuacji określa osobę zobowiązaną i wysokość opłat jest umowa (wyrok WSA w Warszawie z 31.01.2019 r., I SA/Wa 1293/18).

Skoro zaś brak jest podstawy prawnej do wydania decyzji względem moich klientów, to jedynym możliwym rozstrzygnięciem w sprawie jest stwierdzenie nieważności decyzji w tej części, jako wydanej w tym zakresie bez podstawy prawnej (art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego).

Można by dojść do wniosku, że umowa dożywocia, w której w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie m. in w postaci przyjęcia zbywcy jako domownika, dostarczania mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie, zobowiązuje także do ponoszenia przez takiego nabywcę opłat za pobyt zbywcy w DPS.

Stanowisko takie jest jednak błędne, a wynika przede wszystkim z niezrozumienia rozdziału sfery cywilnoprawnej (umowa dożywocia) od publicznoprawnej (przepisy ustawy o pomocy społecznej) i związanej ze stosowania prawa administracyjnego zasady legalizmu.

W sprawie moich klientów organ oparł decyzję w zasadzie na fakcie zawarcia przez nich umowy dożywocia z mieszkańcem DPS. Tymczasem brak jest podstaw do przyjęcia, że zawarcie umowy dożywocia z mieszkańcem DPS powoduje automatyczny obowiązek partycypowania w kosztach jego utrzymania w DPS.

Jak wskazuje orzecznictwo, zawarcie umowy dożywocia przez nabywcę z mieszkańcem DPS nie skutkuje ograniczeniem kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w DPS do osób zobowiązanych z umowy dożywocia. Istnienie cywilnoprawnego stosunku dożywocia pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a jednym ze zstępnych, nie ma wpływu na zobowiązania pozostałych osób wymienionych w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy i nie może uzasadniać nałożenia obowiązku wyłącznie na osobę, która związana jest z mieszkańcem DPS węzłem obligacyjnym (por. wyrok NSA z dnia 4 grudnia 2014 r. sygn. akt I OSK 1041/13, dostępny CBOSA). Podkreślić bowiem trzeba, że administracyjne przepisy iuris cogentis nie mogą być modyfikowane mocą umowy cywilnoprawnej (tak m. in. WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 14 czerwca 2018 r., IV SA/Gl 56/18; WSA w Krakowie w wyroku z dnia 18 maja 2015 r., III SA/Kr 325/15).

Przepis art. 61 ust. 1 Ustawy był podstawowym argumentem w sprawie, ponieważ rozstrzygał jednoznacznie o tym, że klienci nie są zobowiązani do ponoszenia odpłatności za DPS. Natomiast same argumenty prawne to niekiedy za mało, żeby wygrać sprawę. Trzeba znać procedurę postępowania i uwarunkowania sprawy.

Otóż decyzja I instancji została wydana przez Burmistrza, który jest jednocześnie organem prowadzącym DPS. Z tego powodu Burmistrz (czy też wójt, starostwa w innych sprawach) może być z definicji niezainteresowany przyjęciem chorego za DPS, którego koszty utrzymania musi ponieść z budżetu gminy.

W tej sprawie nie było inaczej. Burmistrz piętrzył problemy, wykorzystywał maksymalne terminy i możliwości ustawowe, aby przewlekać sprawę. W pierwszej kolejności po wniesieniu przez kancelarię odwołania wydał w sposób niezgodny z art. 132 KPA decyzję autokontrolną, w której odmówił przyjęcia chorego do DPS. Takie postępowanie Burmistrza służyło wyłącznie przedłużeniu sprawy i może być podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej.

Decyzja autokontrolna Burmistrza stworzyła skomplikowaną sytuacje proceduralną, w której kolejne odwołanie kancelarii musiało w oparciu o różne podstawy prawne kontestować zarówno decyzję pierwotną, jak i decyzję autokontrolą.

Na skutek odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze w całości przychyliło się do argumentacji kancelarii, tzn. uchyliło nielegalną decyzję autokontrolą w całości, a w odniesieniu do pierwotnej decyzji uchyliło punkt decyzji dotyczący odpłatności za pobyt chorego w DPS.

W ten sposób w obiegu prawnym pozostała ostateczna decyzja o skierowaniu chorego do DPS, bez odpłatności obciążającej rzecz klientów. Oznacza to pełną wygraną w sprawie.