Naruszenie dóbr osobistych w biznesie. Jak się bronić?

Naruszenie dóbr osobistych w świecie biznesu może przybrać wiele twarzy – od fałszywych oskarżeń w mediach po nieuczciwą konkurencję. Jak skutecznie się przed tym bronić i jakie kroki podjąć, gdy nasza reputacja biznesowa jest zagrożona? Zapraszam do lektury artykułu, w którym przybliżam praktyczne aspekty i narzędzia w procesie o naruszenie dóbr osobistych przedsiębiorcy.

Wprowadzenie do dóbr osobistych w biznesie

Dobra osobiste są jednym z kluczowych aspektów prawa cywilnego, chroniąc wartości niematerialne i indywidualne cechy podmiotu. Tradycyjnie kojarzone z osobami fizycznymi, dobra osobiste odnosiły się do takich aspektów, jak godność, uczucia, wolność czy reputacja człowieka. Współczesne jednak prawo rozszerza ochronę dóbr osobistych także na osoby prawne, tzn. spółki, spółdzielnie, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie wyższe, kościoły, partie polityczne czy też Skarb Państwa.

Katalog dóbr osobistych podlegających ochronie kształtuje różnie w zależności od tego, czy mamy do czynienia z osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, czy też osobą prawną np. w postaci spółki kapitałowej. Różny może być zakres ochrony w zależności od tego, na ile dane naruszenie dóbr osobistych odnosi się bezpośrednio do osób fizycznych prowadzących działalność, np. zarządu, rady nadzorczej, czy też do samej osoby prawnej jako organizacji.

Wszystko to powoduje to, że katalog dóbr osobistych jest nieostry (i słusznie) i powinien być identyfikowany w indywidualnej sytuacji. W tym artykule przybliżę ochronę dóbr osobistych w biznesie. W praktyce będę zatem odnosił się do dóbr osobistych przedsiębiorców – osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, spółek kapitałowych i wspólników spółek osobowych.

Masz podobny problem?

Znajdźmy wspólnie rozwiązanie.

Zapoznaj się z ofertą prowadzenia spraw sadowych.

Sprawdź ofertę

Ochrona dóbr osobistych przedsiębiorców

Osoby prawne, choć nie mają uczuć ani świadomości, mają swoje dobra osobiste, więc ich dobra osobiste różnią się od tych przypisanych ludziom. Polskie prawo wskazuje, że ochrona tych dóbr powinna być stosowana w odpowiedni sposób.

Co ważne, nie istnieje oficjalny katalog dóbr osobistych dla osób prawnych czy przedsiębiorców, co prowadzi do pewnej niepewności prawnej. Zamiast tego doktryna i orzecznictwo próbują wypełnić tę lukę, odnosząc się do dóbr osobistych ludzi i dostosowując je do specyfiki i charakterystyki osób prawnych.

Głównym celem tych dóbr jest ochrona renomy i reputacji przedsiębiorcy. Znaczenie tego jest widoczne w praktyce, gdzie negatywna opinia o firmie lub jej działaniach może poważnie wpłynąć na jej zdolność do prowadzenia działalności.

Dobra osobiste wyłącznie dla ludzi

Nie wszystkie dobra osobiste ludzi mogą być przeniesione na osoby prawne. Na przykład, życie i zdrowie są wyłącznie ludzkimi dobrami osobistymi. Jednak pewne kwestie, takie jak wizerunek, dobre imię, są bardziej dyskusyjne i mogą być rozważane zarówno dla osób fizycznych, jak i dla osób prawnych.

art. 23 Kodeksu cywilnego. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

art. 43 Kodeksu cywilnego. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Przykłady dóbr osobistych w biznesie

Znaki odróżniające osoby prawnej

Nazwa (firma), symbole czy znaki towarowe to kluczowe dobra osobiste dla osób prawnych i przedsiębiorców. Ochrona tych znaków odróżniających jest kluczowa dla utrzymania renomy i reputacji firmy w świecie biznesu. Podkreśla się m. in., że nazwa przedsiębiorstwa jest odpowiednikiem imienia i nazwiska człowieka^[1]wyr. Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14.3.1991 r., I ACr 23/91

Nazwa przedsiębiorcy odgrywa zatem kluczowe znaczenie. Jednakże osoby prawne rozpoznawane są nie tylko za pośrednictwem nazwy, ale także za pomocą różnych innych oznaczeń identyfikacyjnych, np. symboli graficznych, znaków towarowych ^[2]por. wyr. SN z 24.9.2008 r., II CSK 126/08, OSNC-ZD 2009, Nr B, poz. 58, [w:] M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023, art. 43, Nb 3, Legalis.

Wyrok Sądu Najwyższego z 7.3.2003 r., I CKN 100/01,

(…) oznaczenie symbolizujące określoną osobę prawną, zwłaszcza graficzne, może zostać zaliczone do dóbr osobistych polegających ochronie na podstawie art. 24 KC w zw. z art. 43 KC, nawet jeżeli nie stanowi nazwy osoby prawnej albo też jej części.

Prywatność w biznesie

Tajemnica korespondencji i nietykalność pomieszczeń to kolejne ważne dobra osobiste w kontekście osób prawnych, mające na celu ochronę prywatności i bezpieczeństwa firmy. Natomiast za naruszenie prywatności osób prawnych nie jest uznawana np. ujawnianie na łamach prasy informacji dotyczących zadłużenia osoby prawnej, struktury właścicielskiej i majątku spółek nie jest bezprawne” (zob. wyr. SN z 20.4.2011 r., I CSK 500/10, OSNC 2012, Nr 2, poz. 19).

Wolność działalności gospodarczej

Chociaż wolność działalności gospodarczej jest kluczowym aspektem funkcjonowania każdej firmy, została uznana przez SN za prawo wolnościowe, które nie jest dobrem osobistym osoby prawnej^[3]wyrok Sądu Najwyższego z 5.4.2013 r., III CSK 198/12..

Dobre imię i reputacja

Różnica między dobrym imieniem osoby prawnej a dobrym imieniem osoby fizycznej jest niejasna. Ma to miejsce w szczególności, gdy naruszające dobra osobiste działania są adresowane do członków organów osoby prawnej.

W wielu przypadkach negatywna opinia o członku zarządu lub pracowniku firmy może wpłynąć na reputację samej firmy. W praktyce jednak należy analizować, do kogo kierowane są zarzuty – czy do osób fizycznych z imienia i nazwiska, czy do zarządu w ogólności? Na przykład negatywne wypowiedzi na temat osób fizycznych – wchodzących w skład organów osoby prawnej lub pracowników tej osoby prawnej – mogą prowadzić do naruszenia reputacji samej osoby prawnej^[4]M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1–352. Wyd. 3, Warszawa 2021, art. 43, Nb 7.

Prawo do klienteli

Jako doniosłe dla osób prawnych dobro osobiste uznawane jest prawo dla klienteli, „rozumiane jako prawo do normalnych relacji z grupą podmiotów, które w wyniku działań osoby prawnej stała się punktem odniesienia w stosunku do jej aktywności”^[5]por. A. Kidyba, w: Kidyba, Komentarz KC 2012, t. I, s. 203 i 204, Nb 7. Por. też P. Nazaruk, w: Ciszewski, Nazaruk, Komentarz KC 2019, s. 126, Nb 2 [w:] K. … Czytaj dalej.

Nieprawdziwe informacje w BIG

Publikacja nieprawdziwych, niekompletnych czy nieaktualnych informacji w Biurze Informacji Gospodarczej (BIG) może poważnie zaszkodzić wizerunkowi osoby prawnej, przedstawiając ją jako nieuczciwego dłużnika. Szczególnie zgłoszenie informacji o zadłużeniu bez uzasadnienia może podważyć zaufanie do osoby prawnej czy przedsiębiorcy.

W przypadku sporów dotyczących zadłużenia, zgodnie z prawem, informacje o toczącym się postępowaniu sądowym oraz kwestionowaniu zobowiązania przez dłużnika powinny być ujawnione w rejestrze. Nieujawnienie tych danych może prowadzić do prezentowania firmy jako nieuczciwego kontrahenta. Orzecznictwo potwierdza możliwość korzystania z ochrony dóbr osobistych w takich przypadkach. Dodatkowo, nieaktualizowanie lub nieusuwanie błędnych informacji w BIG może być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji (art. 17f ust. 1 ZNKU)^[6]M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023, art. 43, Nb 7, Legalis.

.

art. 17f Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie przez wierzyciela informacji gospodarczej do biura informacji gospodarczej z naruszeniem ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2057) albo niezażądanie przez wierzyciela aktualizacji albo usunięcia informacji gospodarczej mimo zaistnienia obowiązku jej aktualizacji albo usunięcia zgodnie z tą ustawą.

2. Czynem nieuczciwej konkurencji jest nieusunięcie albo niedokonanie przez biuro informacji gospodarczej aktualizacji informacji gospodarczej w przypadkach, gdy ustawa, o której mowa w ust. 1, nakłada na biuro obowiązek usunięcia albo aktualizacji tej informacji.

Jak dochodzi do naruszenia dóbr osobistych?

Na czym polega naruszenie dobrego imienia?

Dobre imię osoby prawnej to jedno z kluczowych dóbr osobistych, które może być naruszone w kontekście działalności biznesowej. Naruszenie to może mieć miejsce, gdy osobie prawnej zarzuca się postępowanie mogące podważyć zaufanie w kontekście prowadzonej przez nią działalności. Najczęstszą przyczyną takich zarzutów są fałszywe informacje, nieuzasadnione negatywne opinie lub manipulowanie faktami w celu przedstawienia firmy w niekorzystnym świetle.

Typowe sytuacje naruszające dobra osobiste w biznesie

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych w kontekście prawa cywilnego jest szeroko uznawana w literaturze prawniczej oraz orzecznictwie. Wskazuje się, że prawa podmiotowe osób prawnych, choć niemajątkowe, mają charakter bezwzględny. Oznacza to, że naruszenie tych praw opiera się na zasadzie domniemania bezprawności oraz obiektywnym charakterze naruszenia. Sądy wskazują, że kluczowym aspektem w ocenie naruszenia dóbr osobistych osób prawnych są obiektywne kryteria, pomijając subiektywne odczucia osób tworzących dane podmioty prawne^[7](zob. wyr. SA w Katowicach z 17.12.2013 r., V ACa 356/13, [w:] tamże, Nb 9.

W obrocie gospodarczym szczególnie szkodliwe mogą być również informacje sugerujące, że przedsiębiorca:

nie płaci swoim dostawcom
dostarcza niskiej jakości produkty lub usługi,
nie uiszcza podatków, składek na ubezpieczenie społeczne,
jest na skraju upadłości czy prowadzi nieprawidłową księgowość
nie spłaca kredytów bankowych lub innych zobowiązań,
traktuje niewłaściwie pracowników, np. przez mobbing czy zalega z wypłatami wynagrodzeń,
nierzetelnie traktuje klientów.

Wszystkie te zarzuty, jeśli są nieprawdziwe, mogą znacząco wpłynąć na wizerunek firmy w oczach klientów, kontrahentów oraz innych podmiotów gospodarczych.

Konsekwencje naruszenia dóbr osobistych przedsiębiorcy

Co grozi za naruszenie dobrego imienia firmy?

Naruszenie dobrego imienia firmy może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych dla sprawcy. Zgodnie z art. 24 KC, osoba prawna może domagać się zaniechania działań zagrażających jej dobrom osobistym, żądania usunięcia skutków naruszenia oraz zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty określonej sumy na wskazany cel społeczny. Ponadto, na podstawie art. 189 KPC, uznaje się za dopuszczalne wnoszenie roszczenia o ustalenie, czy konkretne dobro osobiste przysługuje danemu podmiotowi lub czy zostało ono zagrożone lub naruszone.

Jaka jest kara za naruszenie dóbr osobistych?

W przypadku naruszenia dóbr osobistych przedsiębiorcy, przepisy KC przewidują różne środki ochrony. Przedsiębiorca może skorzystać z roszczeń niemajątkowych, takich jak żądanie zaniechania naruszeń lub usunięcia ich skutków. Jeśli w wyniku naruszenia powstała szkoda majątkowa, firma może również żądać odszkodowania na zasadach ogólnych.

Osoby prawne, podobnie jak osoby fizyczne, mają prawo do ochrony swoich dóbr osobistych z wykorzystaniem przewidzianych w art. 24 § 1 KC roszczeń niemajątkowych. Mogą one również żądać zadośćuczynienia, zapłaty określonej sumy na cel społeczny lub odszkodowania z tytułu szkody majątkowej wynikłej z naruszenia dobra osobistego.

Zakres ochrony dóbr osobistych jest szeroki i obejmuje różne reżimy prawne służące ich ochronie. W judykaturze podkreślono, że przepisy kodeksowe gwarantujące ochronę dóbr osobistych mają charakter bezwzględny. Oznacza to, że ochrona ta jest najszersza i może być skierowana przeciwko każdemu, kto narusza interes przedsiębiorcy związany z jego firmą, niezależnie od zakresu działalności czy terytorium.

Niejasności mogą wystąpić jedynie w przypadku roszczenia osób prawnych o zadośćuczynienie oraz o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny, gdzie trudno jednoznacznie określić, czy spełnione zostaną wszystkie przesłanki warunkujące powstanie tych roszczeń.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4.11.2004 r., I ACa 560/04

„ochrona na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych jest najszersza, realizowana jest nie tylko w obrocie gospodarczym, ale i poza nim i może być skierowana przeciwko każdemu, kto dopuszcza się naruszenia interesu przedsiębiorcy związanego z jego firmą. Dlatego też ochrona ta może krzyżować się z innymi przepisami przyznającymi firmie ochronę. Zakres takiej ochrony nie jest ograniczony terytorialnie ani też zakresem działalności uprawnionego do nazwy”.

Jak bronić się przed naruszeniem dóbr osobistych?

Gdzie zgłosić naruszenie dóbr osobistych?

Naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej można zgłosić w sądzie cywilnym. W Polsce sądy cywilne mają jurysdykcję do rozpatrywania spraw związanych z naruszeniem dóbr osobistych, zarówno dla osób fizycznych, jak i prawnych. Proces rozpoczyna się od wniesienia pozwu cywilnego przeciwko podmiotowi, który naruszył dobra osobiste.

Kiedy mówimy o naruszeniu dóbr osobistych?

Przepis art. 24 KC precyzuje, że dobra osobiste są chronione przed zagrożeniem czy naruszeniem, o ile to naruszenie jest bezprawne. Co istotne, samo sformułowanie przepisu zakłada, że naruszenie jest zawsze domniemane jako bezprawne. W praktyce oznacza to, że to pozwany musi udowodnić, że naruszenie było zgodne z prawem lub miało miejsce w okolicznościach je usprawiedliwiających.

Udowodnienie naruszenia dóbr osobistych w polskim systemie prawnym wymaga nie tylko wykazania faktu naruszenia, ale także bezprawności tego naruszenia. Z uwagi na domniemanie bezprawności, ciężar dowodu często spoczywa na pozwanej stronie. Osoby podejmujące działania prawne w tej dziedzinie powinny skonsultować się z profesjonalnym prawnikiem, aby uzyskać wsparcie i doradztwo w procesie sądowym.

Ustalenie zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego: Naruszenie dobra osobistego może być rzeczywiste lub potencjalne. Ważne jest, aby nie utożsamiać każdej niechcianej interakcji z naruszeniem. Codzienne interakcje, takie jak drobne kontakty fizyczne czy głośne rozmowy w miejscach publicznych, niekoniecznie świadczą o naruszeniu dobra osobistego, jeśli nie przekraczają one granic społecznej akceptacji^[8]E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 24, Nb 4, Legalis.

Określenie bezprawności naruszenia: Bezprawność naruszenia jest kluczową kwestią w dochodzeniu roszczeń związanych z dobrem osobistym. Jest ona domniemana na korzyść powoda, co oznacza, że to pozwany ma obowiązek udowodnienia, że jego działanie było prawne. Bezprawność jest rozumiana jako działanie sprzeczne z normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego, niezależnie od winy sprawcy. W praktyce sądowej, bezprawność jest interpretowana szeroko, uwzględniając zarówno przepisy prawne, jak i normy społeczne.

Dostęp do informacji o treści obraźliwej: Współczesna technologia i media społecznościowe stworzyły nowe możliwości naruszenia dóbr osobistych. Jeżeli osoba trzecia umożliwi dostęp do informacji obraźliwej dla innej osoby, na przykład poprzez świadczenie usług hostingowych, może to być uznane za naruszenie dobra osobistego. W takim przypadku dostawca usług hostingowych musi udowodnić brak bezprawności swojego działania.

Ustalenie okoliczności wyłączających bezprawność: Istnieją okoliczności, które mogą usprawiedliwić naruszenie dobra osobistego. Mogą to być sytuacje, w których naruszenie było niezbędne dla osiągnięcia ważniejszego celu społecznego lub w której działanie było wymagane przepisami prawa. W praktyce sądowej i doktrynie prawniczej wyróżnia się różne okoliczności wyłączające bezprawność, takie jak konieczność obrony koniecznej, działanie w stanie wyższej konieczności czy wykonywanie prawa.

Prawne środki ochrony dóbr osobistych przedsiębiorcy.

Odszkodowanie za naruszenie dóbr osobistych

Przepis art. 24 § 2 Kodeksu Cywilnego wskazuje, że w przypadku naruszenia dobra osobistego, które powoduje szkodę majątkową, poszkodowany może żądać jej naprawienia. Chociaż ten przepis ma głównie funkcję informacyjną, podkreśla on, że w przypadku takiego naruszenia mogą być stosowane przepisy o czynach niedozwolonych. W praktyce oznacza to, że naruszenie dobra osobistego, które powoduje szkodę majątkową, z reguły spełnia warunki przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących odpowiedzialności za czyn własny lub cudzy.

Przepisy odnoszące się do roszczeń majątkowych wynikających z naruszenia dóbr osobistych opierają się na dodatkowych przesłankach zawartych w Kodeksie cywilnym, a także w innych aktach prawnych. Oznacza to, że nie każde naruszenie dobra osobistego automatycznie prowadzi do roszczeń majątkowych, ale zależy to od spełnienia konkretnych warunków określonych w tych przepisach. Przed wystąpieniem do sądu z roszczeniem o naprawienie szkody należy także skierować wezwanie do zapłaty (art. 455 KC).

Powstanie odpowiedzialności za szkodę majątkową zależy zatem od spełnienia ewentualnych przesłanek dodatkowych ustanowionych w przepisach o poszczególnych postaciach czynów niedozwolonych (zwłaszcza od istnienia winy sprawcy naruszenia, jeżeli podstawą odpowiedzialności miałby być art. 415 KC)^[9]E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 24, Nb 10, Legalis.

art. 415 Kodeksu cywilnego

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych

Stan prawny dotyczący roszczeń o zadośćuczynienie jest skomplikowany i niejednoznaczny, co wynika z niespójnych działań ustawodawcy. W tym kontekście kluczowe są przepisy art. 445 i 448 Kodeksu Cywilnego, które stanowią podstawę dla roszczeń o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych.

Podstawą zadośćuczynienia jest krzywda, czyli doznawanie przez pokrzywdzonego bólu, cierpieniu czy stresie związanym z naruszeniem dobra osobistego. W przypadku osoby prawnej budzi poważne wątpliwości, czy może w ogóle doznawać krzywdy. Wskazuje się raczej w piśmiennictwie, że osoba prawna (jednostka organizacyjna, której dotyczy art. 33¹ KC) nie jest zdolna do, odpowiadających tak ujmowanemu pojęciu krzywdy, odczuć ^[10]M. Kaliński, Szkoda na mieniu, s. 229; A. Śmieja, w: SPP, t. 6, 2014, s. 732; J. Matys, Model zadośćuczynienia, s. 201) [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks … Czytaj dalej.

Natomiast przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą czy też wspólnicy spółek, członkowie organów mogą jako osoby fizyczne doznać krzywdy, a zatem mogą dochodzić zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.

Poszkodowany ma prawo żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub przekazania odpowiedniej sumy na określony cel społeczny.

Powództwo o ustalenie naruszenia dóbr osobistych

Przez wiele lat były kontrowersje odnośnie możliwości skorzystania z art. 189 Kodeksu Postępowania Cywilnego w celu ochrony dóbr osobistych. Początkowo uważano to za niedopuszczalne, jednak z czasem ten pogląd uległ zmianie. Obecnie przyjmuje się, że powództwo o ustalenie jest dopuszczalne w kontekście ochrony dóbr osobistych, pod warunkiem udowodnienia istnienia interesu prawnego przez powoda.

Pozew o zaniechanie naruszeń dóbr osobistych

Jest to środek prawny, który pozwala osobie, której dobro osobiste zostało zagrożone, domagać się zaniechania określonych działań naruszającego. Służy on głównie funkcji prewencyjnej, chroniąc przed dalszym naruszeniem dobra osobistego. Dochodząc roszczenia o zaniechanie, uprawniony musi wskazać, jakiego zachowania lub zaniechania jakich działań domaga się od osoby, ze strony której grozi mu naruszenie. Wymaga to określenia spodziewanej sytuacji naruszenia dobra.

Roszczenie o zaniechanie może być skuteczne realizowane także przez zabezpieczenia powództwa. Pozwala to na tymczasowe zabezpieczenie ochrony dóbr osobistych na czas, zanim sąd rozpozna i rozstrzygnie o żądaniu zaniechania^[11]zob. art. 730 i 755 KPC, tamże, Nb 14-16.

art. 750 Kodeksu postępowania cywilnego

§ 1. Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:

1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania;

Pozew o usunięcie skutków naruszenia

Jeśli do naruszenia dobra osobistego już doszło, poszkodowany może żądać od sprawcy podjęcia konkretnych działań mających na celu usunięcie skutków tego naruszenia. Treść roszczenia zależy więc od rodzaju naruszonego dobra i od postaci jego naruszenia.

W praktyce chodzi o dokonanie odpowiednich czynności przez naruszającego zorientowanych na usunięcie skutków naruszenia, np. wyrównanie uszczerbku w dobrach osobistych.

Usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych może także przyjąć postać oświadczeń kompensujących np. skutki naruszenia dobrego imienia (sprostowanie, publiczne przeprosiny) czy godności osobistej (przeprosiny skierowane indywidualnie do pokrzywdzonego).

Uwzględniając żądanie złożenia oświadczenia sąd określa w wyroku treść tego oświadczenia, sposób i forma jego złożenia.

lista insiderow — fot. Arisa Chattasa, Unsplash.com

Naruszenie dóbr osobistych firmy w praktyce

Jak udowodnić naruszenie dóbr osobistych?

Określenie konkretnego dobra osobistego: Na początek ważne jest dokładne zidentyfikowanie, które dobro osobiste zostało naruszone. Czy chodzi o cześć, reputację, prywatność, czy może inne dobro? Precyzyjne określenie naruszonego dobra jest fundamentem dla dalszych działań prawnych.
Zgromadzenie dowodów na naruszenie: W procesie udowadniania kluczowe jest zgromadzenie materiału dowodowego. Mogą to być na przykład dokumenty, nagrania, zeznania świadków czy opinie biegłych. W przypadku naruszeń w internecie, ważne jest zabezpieczenie i archiwizowanie treści, które mogą zostać usunięte lub zmienione.
Analiza regulacji prawnych: Naruszenie dóbr osobistych może wynikać nie tylko z przepisów Kodeksu cywilnego, ale także z innych aktów prawnych. Warto dokładnie przeanalizować wszystkie przepisy, które mogą mieć zastosowanie w danym przypadku, zwłaszcza jeśli roszczenia majątkowe związane z naruszeniem dóbr osobistych uzależnione są od dodatkowych przesłanek określonych w specyficznych aktach prawnych.
Wykazanie istnienia interesu prawnego: W niektórych przypadkach, takich jak powództwo o ustalenie, konieczne jest udowodnienie istnienia rzeczywistego interesu prawnego. Oznacza to, że musimy wykazać, że naruszenie dobra osobistego miało faktyczny wpływ na naszą sytuację prawną, ekonomiczną lub osobistą.
Wykazanie bezprawności działania sprawcy: Naruszenie dobra osobistego musi być wynikiem działania lub zaniechania, które jest bezprawne. Ważne jest więc udowodnienie, że sprawca działał wbrew obowiązującemu prawu lub normom społecznym.
Ustalenie związku przyczynowego: Jest to kluczowy element w udowadnianiu naruszenia dóbr osobistych. Należy wykazać, że działanie lub zaniechanie sprawcy bezpośrednio doprowadziło do naruszenia konkretnego dobra osobistego.
Ewentualne udowodnienie winy sprawcy: W niektórych przypadkach, jak przy roszczeniach o zadośćuczynienie, wymagane jest wykazanie winy sprawcy. Oznacza to udowodnienie, że sprawca działał umyślnie lub z rażącym niedbalstwem.

Przykłady naruszeń dóbr osobistych i środki ich udowodnienia

Sprawa karna o znieważenie i zniesławienie firmy

Przedsiębiorca ma także prawo w niektórych sytuacjach skierować prywatny akt oskarżenia w sprawie karnej o zniesławienie lub znieważenie. Choć terminy są podobne, to odnoszą się do różnych sytuacji:

Art. 212 Kodeksu karnego – zniesławienie: Zniesławienie polega na fałszywym oskarżeniu podmiotu (osoby, grupy, instytucji, firmy) o postępowanie lub właściwości, które mogą obniżyć jego renomę w opinii publicznej. Dotyczy to zarówno fałszywych oskarżeń o nielegalne działania, jak i nieetyczne praktyki biznesowe. Jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że to na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek podjęcia kroków w celu wszczęcia postępowania karnego.
Art. 216 Kodeksu karnego – znieważenie: Znieważenie koncentruje się na bezpośrednich atakach na godność osoby, niekoniecznie związanego z jej działalnością gospodarczą. Może to przyjmować formę obraźliwych uwag, gestów lub innych form ataków na godność osobistą. W kontekście działalności przedsiębiorcy jest to mniej istotne, chociaż wciąż podlega ochronie prawnej.

Ważnym aspektem w przypadku zniesławienia przedsiębiorcy ściganego z oskarżenia prywatnego jest krótki okres przedawnienia. Przedsiębiorca musi podjąć kroki w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przestępstwie oraz tożsamości sprawcy, jednakże nie później niż trzy lata od dnia popełnienia przestępstwa.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jeżeli Twoje dobro osobiste zostało naruszone, masz prawo wystąpić z pozwem przeciwko naruszającemu. Opłata sądowa od pozwu o naruszenie dóbr osobistych w przypadku roszczeń niemajątkowych wynosi 600 zł (art. 26 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Jeśli dodatkowo dochodzisz roszczeń majątkowych, opłata zależy od wartości tych roszczeń i może sięgać od 30 zł do 5% wartości roszczenia (maksymalnie 200 000 zł).

W razie potrzeby skorzystania z opinii biegłego, konieczne jest uiszczenie zaliczki, której wysokość jest zróżnicowana w zależności od specyfiki sprawy. Świadkowie mają prawo do zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem w sądzie, takich jak utracony zarobek czy koszty dojazdu. Jeśli nie jesteś w stanie ponieść kosztów sądowych, możesz złożyć wniosek o ich zwolnienie.

Po zakończeniu postępowania, strona przegrywająca jest zobowiązana do pokrycia kosztów postępowania.

Termin przedawnienia roszczenia o naruszenie dóbr osobistych w przeważającej części sytuacji reguluje art. 442² Kodeksu cywilnego:

Główny termin przedawnienia to trzy lata od dnia, gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, ale nie więcej niż dziesięć lat od zdarzenia wywołującego szkodę (art. 442² § 1 KC).
Jeśli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, przedawnienie wynosi dwadzieścia lat od dnia popełnienia przestępstwa, niezależnie od momentu uzyskania wiedzy przez poszkodowanego (art. 442² § 2 KC).
W przypadku szkody na osobie, termin trzech lat nie może się skończyć wcześniej niż poszkodowany dowie się o szkodzie i o osobie do jej naprawienia (art. 442² § 3 KC).
Dla małoletnich, roszczenie o naprawienie szkody na osobie nie przedawnia się wcześniej niż dwa lata po osiągnięciu pełnoletności (art. 442² § 2 KC).

Roszczenia majątkowe, jak zadośćuczynienie czy naprawienie szkody, ulegają przedawnieniu po trzech latach od momentu uzyskania wiedzy o szkodzie i osobie zobowiązanej, ale nie dłużej niż dziesięć lat od zdarzenia. Jeśli poszkodowany dowie się o osobie zobowiązanej później niż o szkodzie, bieg przedawnienia zaczyna się od tej późniejszej daty. Maksymalny termin przedawnienia to jednak dziesięć lat od zdarzenia.

Zacznij od sporządzenia pozwu – to dokument, który przedstawi Twoją sytuację sądowi. W pozwie opisz dokładnie, jakie działania pozwanego skłoniły Cię do podjęcia tej decyzji. Czy to były obraźliwe słowa, oszczerstwa, czy inne działania, które naruszyły Twoje dobra osobiste? Opisz je dokładnie i dołącz dowody potwierdzające Twoje twierdzenia, takie jak zdjęcia, wiadomości e-mail czy świadectwa innych osób.

W ramach pozwu możesz domagać się różnych form zadośćuczynienia. Może to być żądanie zaniechania dalszego naruszania Twoich dóbr, żądanie dokonania określonych czynności, które pomogą zniwelować skutki naruszenia, a także zadośćuczynienie finansowe. Możesz także wystąpić o zapłatę określonej sumy na cele społeczne lub naprawienie szkody majątkowej.

Pamiętaj, że pozew musi być sporządzony zgodnie z wymaganiami formalnymi. Musi w nim znaleźć się oznaczenie sądu, do którego skierowana jest sprawa, dane stron, rodzaj pisma i oczywiście Twoje żądania wraz z dowodami. Bardzo ważne jest także podanie adresu osoby, którą pozywasz. Brak tego adresu może spowodować, że sąd zwróci Ci pozew lub poprosi o jego uzupełnienie.

Kolejna ważna kwestia to wybór odpowiedniego sądu. W przypadku spraw o ochronę dóbr osobistych właściwym sądem jest sąd okręgowy. Jeśli poszkodowany występuje z roszczeniem o charakterze niemajątkowym bądź – jednocześnie – z niemajątkowym i majątkowym, to sprawa należy do właściwości rzeczowej sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 1 KPC, jeżeli jednak poszkodowany domaga się wyłącznie ochrony o charakterze majątkowym, np. występuje jedynie z roszczeniem o zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wówczas właściwość rzeczową sądu okręgowego uzasadnia jedynie art. 17 pkt 4 KPC ^[12]zob. wyr. SN z 18.4.2008 r., II CSK 636/07 [w:] T. Szanciło (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Komentarz. Art. 1–45816. Tom I. Wyd. 2, Warszawa 2023, art. 17, Nb 3, … Czytaj dalej.

Nie ma jednoznacznych kwot, które mogłyby zostać przyznane jako odszkodowanie za naruszenie dóbr osobistych. W rzeczywistości, wielkość odszkodowania jest uzależniona od wielu czynników, takich jak rodzaj i skala naruszenia, a także od rzeczywistej szkody poniesionej przez osobę poszkodowaną.

Dodatkowo, w niektórych przypadkach wartość odszkodowania może być znacznie wyższa. Na przykład, w jednym z głośnych przypadków portal SE.PL został zobowiązany do opublikowania przeprosin na pierwszej stronie gazety przez 30 dni oraz wypłaty 150 tys. złotych zadośćuczynienia. Inny portal, „Pudelek.pl”, został zobowiązany do wypłaty 300 tys. złotych zadośćuczynienia.

W jednej z głośnych spraw portal Onet.pl został zobowiązany do zapłaty znacznej kwoty zadośćuczynienia oraz do publikacji przeprosin za nieodpowiednie użycie archiwalnego zdjęcia w kontekście zupełnie odmiennego tematu. Został zobowiązany do wypłaty 100 tys. zł zadośćuczynienia i emitowania przeprosin przez tydzień na głównej stronie portalu.

W innym przypadku tygodnik „Twoje Imperium” musiał zapłacić aktorce odszkodowanie oraz opublikować przeprosiny za podanie nieprawdziwej informacji dotyczącej jej życia prywatnego. W wyniku procesu sądowego pismo zostało zobowiązane do wypłaty 20 tys. zł zadośćuczynienia oraz do opublikowania przeprosin.

Warto jednak pamiętać, że oprócz odszkodowania pieniężnego są inne formy rekompensaty, takie jak przeprosiny. Koszt publikacji przeprosin na pierwszej stronie pewnych gazet może wynieść od kilkudziesięciu do kilkuset tys. złotych.

Podsumowując, choć trudno jest jednoznacznie określić kwotę odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych, to analiza rynku wskazuje, że średnie odszkodowania oscylują wokół kilkudziesięciu tysięcy złotych, ale w skomplikowanych przypadkach mogą dochodzić nawet do kilkuset tysięcy złotych. Ostateczna kwota zależy od wielu czynników, w tym od skali naruszenia, dowodów oraz decyzji sądu.

Trudno jednoznacznie określić, ile dokładnie potrwa sprawa, ale zazwyczaj mieści się to w przedziale od kilku miesięcy do kilku lat.

Czas trwania sprawy o naruszenie dóbr osobistych zależy od wielu czynników. Prostsze sprawy, gdzie dowody są jednoznaczne i strony szybko dochodzą do porozumienia, mogą zakończyć się w ciągu kilku miesięcy. Z kolei skomplikowane sprawy, które wymagają przesłuchania wielu świadków, analizy dokumentów czy opinii biegłych, mogą ciągnąć się nawet kilka lat.

Ważnym czynnikiem wpływającym na czas trwania jest również obciążenie sądów. W niektórych okręgach sądowych duże natężenie spraw może opóźnić rozpatrzenie danej kwestii. Jeśli po wyroku jedna ze stron decyduje się na apelację, dodatkowo wydłuża to czas rozstrzygnięcia sprawy.

Czasem strony wybierają negocjacje lub mediację w celu rozwiązania sporu poza sądem, co może skrócić procedurę. Jednak jeśli takie działania nie przyniosą porozumienia, postępowanie sądowe zostaje wznowione.

Naruszenie dóbr osobistych w biznesie. Jak się bronić?