Niewykonanie i wadliwe wykonanie umowy o dzieło – rękojmia i inne konsekwencje.
W przypadku umów, których efektem ma być określony rezultat, kodeks cywilny przewiduje dla stron konstrukcję umowy o dzieło. Zdarza się jednak, że na etapie wykonania takiej umowy powstają komplikacje. Niewątpliwie, niewykonanie umowy o dzieło w umówionym terminie jest jedną z nich. Innym przykładem są wady dzieła, które ujawniają się już po jego odbiorze, za które odpowiedzialność ponosi Wykonawca. Jakie w takich przypadkach przysługują Zamawiającemu uprawnienia?
Jak stosować rękojmię do wad dzieła?
Rękojmia to pojęcie kojarzące się w pierwszej kolejności z umową sprzedaży. Szczegółowo kwestię rękojmi w umowie sprzedaży opisywałem w tekście: Rękojmia i reklamacja – jakie uprawnienia przysługują stronom umowy sprzedaży?
Warto jednak nadmienić, że rękojmia ma także znacznie szersze zastosowanie w obrocie gospodarczym – dotyczy m.in. także umów o dzieło czy umów o roboty budowlane, a także w pewnym zakresie w umowach najmu czy umowie spółki cywilnej. W tym tekście przybliżę Ci kwestię stosowania rękojmi w kontekście umów o dzieło.
Zgodnie z art. 638 Kodeksu cywilnego (dalej: KC), do odpowiedzialności za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Wykonawca odpowiada zatem za wady dzieła na podstawie przepisów o rękojmi (art. 556 i nast. KC). Co natomiast w praktyce oznacza dla zamawiających oraz jak rozumieć stwierdzenie “odpowiednio”? Opisuję to w dalszej części tego tekstu.
Ponadto, od kwestii rękojmi należy odróżnić jeszcze sytuację, w której dzieło nie zostało jeszcze oddane, ale już w trakcie prac widać, że jest ono wykonywane niezgodnie z umową. O tym przeczytasz dalej.
Kiedy dzieło jest wadliwie wykonane? Przykłady z życia.
W odniesieniu do wad dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Odpowiednie stosowanie przepisów o rękojmi oznacza, że niektóre przepisy zostaną użyte bezpośrednio, z pewnymi dostosowaniami, natomiast inne w ogóle nie będą miały zastosowania. To zależy od charakteru umowy o dzieło, specyfiki świadczonej usługi oraz ograniczeń ochrony interesów stron [1]P. Drapała [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 638.
Przykładowo zatem, dzieło będzie wadliwie wykonane, jeżeli przedmiotem umowy o dzieło było:
- wykonanie pokrycia dachowego, a dach przecieka krótko po zakończeniu prac,
- polakierowanie pojazdu, a lakier łuszczy się po kilku dniach od nałożenia,
- wymienienie podzespołu na nowy, oryginalny w maszynie rolniczej, przy czym zastosowano część nieoryginalną zamiast oryginalnej,
- wykonanie obrazu, przy czym obraz został wykonany w rozmiarze znacznie mniejszym aniżeli umówiony,
- wykonanie programu komputerowego, a program komputerowy nie zawiera umówionych funkcjonalności.
Potrzebujesz pomocy w Twojej sprawie?
Zapoznaj się z ofertą pomocy prawnej przy umowie o dzieło.
Istotne wady dzieła a odstąpienie od umowy i wynagrodzenie.
Przepisy o rękojmi przewidują, że zarówno w przypadku wad fizycznych, jak i wad prawnych dzieła, kupującemu (a w przypadku umowy o dzieło zamawiającemu) przysługuje prawo do:
- żądania obniżenia ceny
- naprawy dzieła
- wymiany na nowy (bądź ponownego wykonania dzieła)
- odstąpienia od umowy.
Warto wskazać, że uprawnienie do odstąpienia od umowy występuje jedynie w przypadku wad istotnych. W orzecznictwie przyjmuje się, że wady istotne to takie, które czynią dzieło całkowicie niezdatnym do umówionego użytku, bądź sprzeciwiają się wprost umowie[2]por. m.in. Wyrok SN z 21.01.2015 r., IV CSK 214/14, LEX nr 1621009. .
Ponadto, orzecznictwo wypracowało tutaj dość szeroki model ochrony zamawiającego, bowiem w innym orzeczeniu stwierdzono, iż zamawiający nie jest obowiązany do odebrania dzieła i zapłaty wynagrodzenia, jeżeli dzieło obarczone jest wadami istotnymi[3]Postanowienie SN z 17.04.2015 r., III CZP 8/15.
Odnosząc się zatem do przywołanego stanowiska sądów, przykładem wady istotnej dzieła będzie wykonanie dachu, który przecieka czy wykonanie programu komputerowego, który wyłącza się podczas użytkowania z powodu błędów w kodzie.
Warto w tym kontekście nadmienić, jaki w praktyce skutek ma odstąpienie od umowy. W tym zakresie znowu można pomocniczo sięgnąć do bogatego orzecznictwa SN, zgodnie z którym, odstąpienie od umowy o dzieło (jak również od wielu innych umów) skutkuje obowiązkiem zwrotu przez strony wzajemnych świadczeń. Odstąpienie bowiem ma doprowadzić do sytuacji, jak gdyby umowa nie została nigdy zawarta[4]Wyrok SN z 17.06.2015 r., I CSK 622/14, LEX nr 1771589..
Postanowienie SN z 17.04.2015 r, sygn. akt: III CZP 8/15:
“Nie sposób uznać, nawet przy ograniczeniu się do reguł wykładni językowej, aby zamawiający miał obowiązek odebrania dzieła, o którym mowa w art. 643 k.c., i zapłaty wynagrodzenia (art. 642 § 1 k.c.) w razie wydania mu dzieła z wadami istotnymi, a więc takimi, które uniemożliwiają korzystanie z niego zgodnie z przeznaczeniem lub sprzeciwiają się wyraźnie umowie”
Niewykonanie umowy o dzieło a odstąpienie od umowy i wynagrodzenie.
Umowy o dzieło zazwyczaj zawierają określony termin, w którym dzieło powinno zostać oddane. Niewykonanie umowy o dzieło w określonym terminie zazwyczaj będzie powodowało negatywne konsekwencje dla zamawiającego. W związku z tym, w niektórych przypadkach, zwłaszcza jeżeli prace nie postępują lub nawet się nie rozpoczęły, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła. Dotyczy to jednak sytuacji, w której z góry wiadome jest, że dzieło nie zostanie oddane w terminie.
Powyższe może jednak budzić wiele wątpliwości na gruncie praktycznym, bowiem przepis art. 635 kodeksu cywilnego zawiera wiele zwrotów „nieostrych”, które trzeba interpretować w konkretnym przypadku. W doktrynie [5] przyjmuje się, że do realizacji ww. uprawnień, konieczne jest wystąpienie wysokiego prawdopodobieństwa niedochowania przez wykonawcę terminu końcowego wykonania dzieła, przy czym ocena stopnia prawdopodobieństwa (nieuchronności) następuje według kryteriów obiektywnych, a za wykazanie tego faktu odpowiedzialny jest zamawiający.
Warto także w tym miejscu wskazać na uprawnienia zamawiającego, jeżeli na etapie wykonywania dzieła ujawniają się wady, lub jest widoczne, że dzieło jest wykonywane niezgodnie z umową. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 636 kodeksu cywilnego, jeżeli wykonawca wykonuje dzieło wadliwie, lub w sposób sprzeczny z umową, po wyznaczeniu dodatkowego terminu, zamawiający może od umowy odstąpić, a jeżeli powierzył wykonawcy materiał do wykonania dzieła- może żądać zwrotu tego materiału.
Art. 635 Kodeksu cywilnego
Jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.
W przypadku wystąpienia wad już w trakcie wykonywania dzieła, zamawiający jest uprawniony do wyznaczenia terminu, a w niektórych przypadkach nawet odstąpienia od umowy (art. 636 kc).
Wyłączenie odpowiedzialności wykonawcy za wady dzieła
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi co do zasady obowiązuje w każdej umowie o dzieło. Podobnie jednak jak w umowie sprzedaży, rękojmia może zostać w niektórych przypadkach ograniczona, a nawet wyłączona na mocy umowy stron. W przypadku ograniczenia rękojmii wykonawca będzie odpowiadał za wady w ustalonym zakresie. Natomiast wyłączenie rękojmi spowoduje, że wykonawca w ogóle nie będzie odpowiadał za wady dzieła i nie będzie musiał realizować roszczeń zamawiającego wynikających z tego reżimu odpowiedzialności kontraktowej.
Co bardzo istotne, rękojmia musi być wyłączona w dokumencie umowy, zatem z perspektywy zamawiającego zawsze zwracaj uwagę na ten aspekt umowy przed jej podpisaniem. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wada dzieła powstałą z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez zamawiającego – wówczas odpowiedzialność wykonawcy jest wyłączona z mocy prawa (art. 638 § 1 zd. 2 KC).
Ponadto, wadliwe wykonanie dzieła i wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie wyklucza dochodzenia przez zamawiającego roszczeń z tytułu przepisów ogólnych o odpowiedzialności odszkodowawczej. Słuszność i skuteczność takiego rozwiązania warto jednak każdorazowo ocenić w oparciu o konkretny stan faktyczny.
Procedura postępowania w przypadku wadliwego wykonywania dzieła
Powyżej przytoczyłem najważniejsze regulacje teoretyczne oraz orzeczenia związane z tematyką odstąpienia od umowy o dzieło. Najważniejsze jednak wiedzieć, jak swoje prawa skutecznie realizować w praktyce. Odzyskanie wynagrodzenia po odstąpieniu od umowy może być bowiem w niektórych przypadkach bardzo skomplikowane, a tryb dochodzenia roszczeń nie jest taki sam dla wszystkich uprawnień opisanych powyżej.
Po pierwsze, roszczenia z tytułu rękojmi wymagają przede wszystkim stwierdzenia wady dzieła oraz formalnego zgłoszenia reklamacji w terminie określonym w kodeksie cywilnym. Reklamacja powinna zawierać sprecyzowane roszczenie (wymiana/naprawa/zwrot/odstąpienie od umowy), a jeżeli zamawiający decyduje się na odstąpienie od umowy lub obniżenie ceny – powinien złożyć odpowiednie oświadczenie.
Po drugie, w braku umownego prawa odstąpienia, jeżeli zamawiający chce skorzystać z ustawowego uprawnienia do odstąpienia od umowy przed odebraniem dzieła, zobowiązany jest do wyznaczenia odpowiedniego terminu, w którym wykonawca może zmienić sposób wykonywania przedmiotu umowy. Generalną bowiem podstawą do odstąpienia przy wadliwym wykonywaniu dzieła jest art. 636 § 1 KC.
Wyjątkiem w tym zakresie jest sytuacja, gdy wykonawca z góry oświadczy, że żądania tego nie spełni, w takim przypadku druga strona może odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu (art. 4921 k.c.).
Równolegle do uprawnień przewidzianych w przepisie umowy o dzieło istnieją uprawnienia z tytułu rękojmi. Uprawnienia zamawiającego w ramach rękojmi przewidują także żądanie obniżenia wynagrodzenia lub odstąpić od umowy. Natomiast wspomniane uprawnienia mogą zostać unicestwione przez kontruprawnienie wykonawcy, które stwarza mu możliwość niezwłocznego i bez nadmiernych niedogodności dla zamawiającego usunięcie wady oraz możliwość jego wymiany, co w tym przypadku należałoby rozumieć jako stworzenie go na nowo (art. 560 KC)[5]E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 638, Nb 7, Legalis.
Po trzecie, nawet jeżeli zamawiający poprowadzi całą procedurę poprawnie, w niektórych przypadkach konieczne może być skierowanie przeciwko wykonawcy powództwa o zapłatę oraz ewentualnie egzekucji komorniczej. W przypadku konieczności wszczęcia sprawy sądowej, warto skorzystać z pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika (radcy prawnego lub adwokata).
Umowa o dzieło – znaj swoje prawa!
Podobnie jak kupujący w przypadku umowy sprzedaży, w umowie o dzieło zamawiający nie jest pozbawiony uprawnień jeżeli zamówione dzieło okazało się wadliwe. W niektórych przypadkach może nawet odstąpić od umowy i żądać zwrotu całego wynagrodzenia.
Wiele jednak zależy od charakteru wad, które należy każdorazowo ocenić w kontekście tego, czy są to istotne wady dzieła. Ponadto, dochodzenie roszczeń wymaga dopełnienia określonych formalności.
Jeżeli kwestia dochodzenia uprawnień z umowy o dzieło budzi Twoje wątpliwości, mogę Cię wesprzeć w realizacji praw związanych z umową o dzieło. Skontaktuj się ze mną!
Przypisy