Jak wspólnik może kontrolować zarząd spółki?
Wielu przedsiębiorców prowadzących działalność w formie spółki z o.o. jest świadomych, że to zarząd prowadzi sprawy spółki. W większości spółek z o.o. przyjęło się, że rolą wspólników jest wyłącznie podjęcie corocznie czynności związanych z zatwierdzeniem roku obrotowego. Jest to jednak duże uproszczenie. Wspólnicy co prawda nie mogą bezpośrednio reprezentować spółki, aczkolwiek mogą aktywnie kontrolować zarząd w toku bieżącej działalności. Jak i kiedy wspólnik może kontrolować zarząd w spółce?
Spółki kapitałowe a osobowe – specyfika
W Kodeksie spółek handlowych (KSH) jednym z głównych podziałów spółek jest podział na spółki osobowe i kapitałowe.
Spółkami osobowymi są: spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo akcyjna. W spółkach tego rodzaju kluczowe jest osobowe powiązanie wspólników i spółki. Przejawia się to w prawie (ale i obowiązku) osobistego prowadzenia spraw spółki, a także w większości przypadków – w osobistej odpowiedzialności za jej zobowiązania.
Spółkami kapitałowymi są natomiast spółka z o.o., spółka akcyjna oraz prosta spółka akcyjna. W spółkach tego rodzaju kluczowe jest kapitałowe powiązanie wspólników ze spółką, co do zasady wspólnicy nie są uprawnieni do prowadzenia jej spraw i występują niejako w rodzaju “inwestorów”. W spółkach kapitałowych zasadą jest rozdzielenie kapitału od zarządzania [1] K. Bilewska, Prawo do informacji – fundament statusu prawnego wspólników (akcjonariuszy) spółki kapitałowej, „Czasopismo Kwartalne Całego Prawa Handlowego, Upadłościowego oraz Rynku … Czytaj dalej
Spółki kapitałowe działają przez swoje organy – jednym z nich jest zarząd, który faktycznie reprezentuje spółkę i prowadzi jej sprawy. W kontekście kontroli zarządu spółki, będziemy mówili zatem głównie o spółkach kapitałowych (w spółkach osobowych zasadą ogólną jest prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja przez wspólników).
Zarząd w spółce z o.o. – jak i na ile jest powoływany?
Zarząd w spółkach kapitałowych, w tym w spółce z o.o. jest odpowiedzialny za zarządzanie wszystkimi aspektami działalności, które nie zostały wyraźnie przypisane do kompetencji innych organów spółki, a także reprezentuje spółkę “na zewnątrz”. Zarząd w większości przypadków korzysta z autonomii działania. Oznacza to, że może podejmować czynności prawne zgodnie z tzw. business judgement rule, bez akceptacji wspólników. Wspólnicy jednak odmawiając udzielenia absolutorium, niejako następczo mogą się nie zgodzić z czynnościami podejmowanymi przez zarząd.
W kontekście pozycji “ustrojowej” zarządu warto wskazać, że jest on powoływany przez zgromadzenie wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 201 § 4 KSH). To samo tyczy się odwołania, które co do zasady może odbyć się w każdym czasie. W umowie spółki mogą znaleźć się jednak postanowienia szczególne – przykładowo powołanie i odwołanie zarządu może zostać przekazane radzie nadzorczej.
Członek zarządu powoływany jest na określoną kadencję. Zgodnie z art. 202 KSH, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. W umowie spółki można jednak wydłużyć kadencję członka zarządu np. na 5 czy 10 lat.
Potrzebujesz pomocy w Twojej sprawie?
Zapoznaj się z ofertą obsługi prawnej przedsiębiorców.
Kontrola wspólnika- narzędzia prawne
Tak jak wspomniałem powyżej, kontrola i wpływ wspólnika na działalność spółki może się odbywać poprzez kilka określonych w KSH instrumentów. Należą do nich:
- prawo do wglądu w dokumenty spółki,
- prawo do żądania wyjaśnień od zarządu,
- odmowa udzielenia absolutorium zarządowi,
- prawo do odwołania członka zarządu,
- w spółce z o.o. – prawo do wydawania wiążących poleceń zarządowi.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, “Prawo osobistej kontroli określone w art. 205 k.h. nie jest prawem szczególnym przyznanym w umowie poszczególnym wspólnikom, a tym samym nie należy do praw przyznanych osobiście wspólnikowi w rozumieniu art. 237 § 3 k.s.h.” [2]Wyrok SN z 7.05.2002 r., I CKN 842/00, OSNC 2003, nr 7-8, poz. 106. Oznacza to w praktyce, że przysługuje każdemu wspólnikowi, nawet mniejszościowemu.
W ramach tego uprawnienia, wspólnik samodzielnie, lub wraz z osoba przez niego upoważnioną ma prawo w dowolnym momencie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans w celach własnych oraz żądać wyjaśnień od zarządu. Dzięki temu nawet mniejszościowy wspólnik może skuteczne prawa nacisku na zarząd, takie jak pełen wgląd w sytuację spółki oraz działania zarządu.
W kontekście instrumentów nadzorczych istotnym narzędziem, które wspólnicy mogą wykorzystać w razie zastrzeżeń do pracy zarządu, jest możliwość odwołania członka zarządu (nawet natychmiastowego), jeżeli podejmuje on czynności niezgodnie z ich oczekiwaniami. Wspólnicy mogą postanowić o tym w uchwale, która może być podjęta niemal natychmiast, bez formalnego zwołania (po spełnieniu przesłanek z art. 240 KSH – jeżeli cały kapitał zakładowy spółki jest reprezentowany).
Ponadto, istotnym instrumentem przysługującym wspólnikom przy okazji zatwierdzania roku obrotowego jest możliwość odmowy udzielenia zarządowi absolutorium z wykonywanych obowiązków. Odmowa udzielenia absolutorium może być preludium do dalszych czynności prawnych- np. złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa działania na szkodę spółki (art. 585 KSH), czy roszczeń odszkodowawczych (415 KC).
Art. 240 Kodeksu spółek handlowych
Uchwały można powziąć pomimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.
Różnice między kontrolą zarządu w sp. z o.o. i spółce akcyjnej
Pomimo tego, że spółka z o.o. i spółka akcyjna są talk samo przedstawicielami spółek kapitałowych i występują między nimi liczne podobieństwa, w przypadku kontroli i wpływu wspólnika na działanie spółki, występuje kilka różnic.
Przede wszystkim w spółce akcyjnej, zgodnie z art. 428 KSH, akcjonariusz ma prawo do informacji dotyczących spółki, aczkolwiek może on żądać takich informacji tylko podczas obrad walnego zgromadzenia spółki. Warto podkreślić, że w spółce z o.o. wspólnik może żądać informacji od zarządu w każdym czasie, nie tylko podczas zgromadzenia wspólników.
Przepisy odnoszące się do spółki z o.o. nie przewidują podobnych ograniczeń. Wspólnicy w spółce z o.o. mogą także uzyskiwać wgląd w księgi spółki (KSH nie przyznaje takiego uprawnienia akcjonariuszom). Tym samym należy dojść do wniosku, że prawo do kontroli wspólników jest większe w sp. z o.o., aniżeli w spółce akcyjnej, gdzie de facto przybiera ono charakter prawa do informacji.
Warto jednak wskazać, że w niektórych przypadkach zarząd (zarówno w spółce z o.o. jak i akcyjnej) może odmówić udzielenia informacji wspólnikom. Dotyczy to sytuacji, gdy mogłoby to grozić wyrządzeniu szkody spółce. Zarówno w spółce. o.o. jak i S.A., odmowa udzielenia informacji może być kontestowana przez wspólnika/akcjonariusza spółki przez złożenie wniosku do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia informacji (art. 212 § 4 i 429 § 1 KSH).
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r., IV CSK 694/12
I. Uszczuplenie praw udziałowych wspólnika w rozumieniu art. 246 § 3 KSH dotyczy wszystkich praw wynikających z tytułu posiadanego udziału.
II. Uchwała zgromadzenia wspólników zmieniająca umowę spółki przez wyłączenie indywidualnej kontroli wspólników, a więc pozbawiająca ich prawa służącego każdemu wspólnikowi z mocy art. 212 § 1 KSH z tytułu posiadanego udziału, stanowi uszczuplenie prawa udziałowego każdego wspólnika i wymaga – z mocy art. 246 § 3 KSH – uzyskania zgody każdego wspólnika.
Rada nadzorcza – kiedy może pomóc kontrolować spółkę?
Zwłaszcza w przypadku spółek z o.o. o znacznych obrotach, wysokim kapitale czy wielu wspólnikach, w bieżącym kontrolowaniu działalności spółki może pomóc rada nadzorcza. Warto wskazać, że w przypadku spółek z o.o. jest to organ powoływany (z jednym wyjątkiem) fakultatywnie, podczas gdy jej ustanowienie jest obowiązkowe w przypadku spółek akcyjnych.
W niektórych przypadkach w sp. z o.o. pomocne może być powierzenie kontroli nad spółką radzie nadzorczej. Obowiązkiem rady nadzorczej jest bieżące kontrolowanie i nadzór nad działalnością spółki. Rada nadzorcza ponosi z tego tytułu odpowiedzialność przed wspólnikami, a ponadto corocznie musi składać sprawozdanie z wyniku oceny finansów oraz sprawozdania zarządu z działalności. W tym celu rada ma przewidziane instrumenty- np. prawo żądania wyjaśnień, wglądu w dokumenty czy rewizji stanu majątku spółki.
Rada nadzorcza (zarówno w spółce akcyjnej, jak i w sp. z o.o) nie może jednak wydawać wiążących poleceń zarządowi. W spółce akcyjnej wiążących poleceń nie może również wydawać walne zgromadzenie akcjonariuszy. W orzecznictwie i doktrynie przyjęło się jednak, że w spółce z o.o. zgromadzenie wspólników może wpływać na zarząd również poprzez wydawanie wiążących poleceń[3]por. np. Wyrok SO w Szczecinie z 31.12.2015 VIII GC 189/15[4] Kidyba, Andrzej. 2018. W: Kodeks spółek handlowych. Tom II: Komentarz do art. 151–300, nb. 356 .
Podsumowanie
Wspólnik, nawet mniejszościowy, może mieć wpływ na kierunek działalności spółki i kontrolować zarząd, a także wpływać na bieżące decyzje. Kontrola i wpływ, o którym mowa powyżej, odbywa się poprzez określone w KSH instrumenty- uprawnienie do wglądu w dokumenty, prawo do odwołania wspólnika, czy odmowę udzielenia absolutorium. Nie ulega jednak wątpliwości, że jakikolwiek spór między kluczowymi organami spółki może paraliżować jej działalność- w takiej sytuacji dobrze jest dokładnie przeanalizować sytuację pod kątem prawnym oraz dowodowym, w czym mogę Państwa wspomóc.
Przypisy