Jak szybko uzyskać nakaz zapłaty i skutecznie odzyskać należność?

Charakterystyka postępowań o zapłatę

W pierwszej kolejności warto wskazać, że wszczęcie każdego procesu o zapłatę wiąże się z koniecznością dopełnienia określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) formalności. Należy do nich m.in. konieczność wniesienia kompletnego pozwu cywilnego, wniesienia opłaty czy przedłożenia wszystkich dowodów (dokumentów i załączników). Braki formalne w tym zakresie mogą znacząco wydłużyć cały proces, a w niektórych przypadkach doprowadzić do zwrotu pozwu.

W wielu przypadkach samo uzyskanie orzeczenia, na podstawie którego będzie możliwe prowadzenie egzekucji komorniczej, jest długotrwałe. Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości ^[2]https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie pokazują, że średni czas trwania sprawy cywilnej w postępowaniu nakazowym i upominawczym w Polsce w I kwartale 2022 roku to 5 miesięcy. Powyższe zakłada, że pozwany nie wniesie sprzeciwu i sprawa nie zostanie skierowana na rozprawę – wtedy ten termin może wydłużyć się nawet trzykrotnie.

Niewątpliwie celem postępowania sądowego o zapłatę jest uzyskanie przez powoda tytułu egzekucyjnego, który zaopatrzony w klauzulę wykonalności może stać się tytułem wykonawczy. Tytułem egzekucyjnym natomiast zgodnie z art. 777 KPC jest m.in. wyrok sądu, akt notarialny o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, a także nakaz zapłaty. Zgodnie z poglądami doktryny, nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności jest zrównany w swoich skutkach procesowych z ostatecznym wyrokiem sądu^[3]Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, art. 485. Dr Hab. Kinga Flaga-Gieruszyńska, Warszawa, 2024.

Zwłaszcza w przypadku postępowań gospodarczych niezwykle czasochłonne jest uzyskanie prawomocnego wyroku sądu, a wiele spraw kończy się już na etapie nakazu zapłaty. Ten natomiast jest wydawany wyłącznie w oparciu o twierdzenia powoda, co znacznie przyspiesza całą sprawę.

Rodzaje postępowań, w których sąd wydaje nakaz zapłaty

Nie każda sprawa jednak toczy się w trybie “zwykłym”, który cechuje się wymianą pism procesowych, wysłuchaniem obu stron, a także często przeprowadzeniem rozprawy i wydaniem po zamknięciu przewodu sadowego wyroku. Przepisy KPC dopuszczają także możliwość dochodzenia należności w trybach szczególnych.

Nie w każdym postępowaniu cywilnym sąd wyda nakaz zapłaty. Jeżeli zdaniem sądu sprawa nie nadaje się do rozpoznania w trybie postępowania upominawczego lub nakazowego, sąd skieruje sprawę ją do rozpoznania wg. przepisów ogólnych.

Warto wskazać, że wiele zależy od poprawnego sformułowania żądania pozwu. Nakaz zapłaty zostanie bowiem wydany przez sąd jedynie w przypadku postępowań upominawczych, nakazowych, elektronicznego postępowania upominawczego (tzw. EPU) oraz europejskiego postępowania nakazowego.

Co jest treścią nakazu zapłaty? Jeżeli sąd rozpoznający sprawę uzna, że przedłożone dokumenty są kompletne, oraz zachodzą wszystkie przesłanki, w nakazie zapłaty zobowiązuje pozwanego do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem w określonym terminie (zazwyczaj dwutygodniowym), albo aby wniósł w tym terminie sprzeciw (zarzuty w przypadku postępowania nakazowego).

Poniżej krótko opisuję postępowania, w których można uzyskać nakaz zapłaty.

Postępowanie upominawcze

Postępowanie upominawcze jest trybem umożliwiającym na szybkie uzyskanie nakazu zapłaty, a sąd z urzędu bada czy występują przesłanki do jego wydania. W postępowaniu upominawczym, zgodnie z art. 499 KPC, sąd wydaje nakaz na podstawie twierdzeń zawartych w pozwie, chyba, że:

1. roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
2. twierdzenia co do faktów budzą wątpliwość;
3. zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego.

Zazwyczaj dokumentem, w oparciu o który wydawany jest nakaz zapłaty jest faktura czy też umowa (np. pożyczki). Pomocniczo, wierzyciele często posiłkują się wezwaniem do zapłaty, dowodem spełnienia świadczenia względem pozwanego czy korespondencją z etapu polubownego.

Postępowanie nakazowe

Postępowanie nakazowe i postępowanie upominawcze zawierają wiele podobieństw. W postępowaniu nakazowym sąd wydaje nakaz zapłaty, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione odpowiednimi dokumentami, dołączonymi do pozwu. Może to być np: zaakceptowany przez dłużnika rachunek, pisemne oświadczenie o uznaniu długu czy należycie wypełniony weksel. W postępowaniu nakazowym powód jednak musi złożyć w pozwie wniosek o rozpoznanie sprawy w tym trybie.

W przypadku niektórych postępowań nakazowych, powód może również szybko uzyskać nakaz zapłaty, bowiem zgodnie z KPC pierwsze posiedzenie (również niejawne) w sprawie wydania nakazu zapłaty powinno odbyć się maksymalnie dwa miesiące od złożenia pozwu (lub uzupełnienia braków formalnych). Dotyczy to m.in. spraw, w których powód dołączył do pozwu umowę lub dowód spełnienia świadczenia wzajemnego.  

Ponadto, nawet nieprawomocny nakaz zapłaty stanowi tytuł zabezpieczenia, na podstawie którego powód może wszcząć postępowanie zabezpieczające u komornika i zablokować kwotę roszczenia na rachunku bankowym dłużnika (art. 492 § 1 KPC).

Elektroniczne postępowanie upominawcze (EPU)

Powszechnie stosowanym trybem dochodzenia należności (zwłaszcza w kontekście wierzytelności bankowych), jest złożenie pozwu w EPU. W tym trybie powód składa pozew za pośrednictwem dedykowanego systemu, a sąd po rozpatrzeniu dokumentów wydaje nakaz zapłaty i doręcza go pozwanemu.

Jest to obecnie najszybsza metoda uzyskania nakazu zapłaty- oczekiwanie na jego wydanie to zazwyczaj kilka tygodni. Ponadto, EPU wiąże się ze znacznie mniejszymi opłatami sądowymi, a także fikcją doręczenia – jeżeli pozwany posiada adres zamieszkania ujawniony w rejestrze PESEL. W tym przypadku, po podwójnym awizowaniu przesyłki, nakaz uznaje się za doręczony i termin do zapłaty/wniesienia sprzeciwu rozpoczyna bieg. Odmiennie jest w postępowaniu nakazowym i upominawczym, gdzie bez faktycznego doręczenia nakazu zapłaty, jego uprawomocnienie się nie jest możliwe.

Wadą elektronicznego postępowania upominawczego jest jednak umorzenie postępowania w przypadku wniesienia sprzeciwu, co opisuję szczegółowo poniżej.

Europejskie postępowanie nakazowe i postępowanie w sprawie drobnych roszczeń

W kontekście nakazu zapłaty warto także wspomnieć o nakazach zapłaty szczególnie istotnych dla przedsiębiorców prowadzących transgraniczne operacje handlowe. Dla tych przedsiębiorców warte rozważenia może być wszczęcie postępowania o uzyskanie Europejskiego Nakazu Zapłaty, które opisuję w osobnym artykule, lub też europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, które co prawda nie kończy się wydaniem nakazu zapłaty, ale może znacząco uprościć dochodzenie roszczeń w innym kraju członkowskim UE (to postępowanie praktycznie w całości odbywa się na urzędowych formularzach, jednakże konieczne jest ustalenie sądu właściwego i jurysdykcji spośród krajów UE).

Kiedy postępowanie o zapłatę jest uproszczone?

Prawo pozwanego do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty

W postępowaniach, których celem jest uzyskanie przez wierzyciela nakazu zapłaty, sąd wydaje nakaz zapłaty bazując głównie na dokumentach i twierdzeniach zawartych w pozwie, jeżeli uzna te dokumenty za wiarygodne. Może się wydawać, że pozycja procesowa powoda jest w tym zakresie znacznie lepsza od pozycji pozwanego.

Nie można jednak zapominać, że przepisy KPC przyznają pozwanemu prawo do wniesienia sprzeciwu (lub zarzutów w postępowaniu nakazowym), jeżeli nie zgadza się on z wydanym nakazem zapłaty. W takich sytuacjach, jeżeli pozwany skutecznie wniesie sprzeciw, nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej sprzeciwem.

Warto wskazać, że sprzeciw w postępowaniu upominawczym i EPU nie wiąże się dla pozwanego z żadną opłatą sądową, aczkolwiek bardzo ważne jest zachowanie 14-dniowego terminu oraz wniesienie pisma do właściwego sądu. Jakiekolwiek uchybienia pozwanego w tym zakresie mogą skutkować uprawomocnieniem się sprzeciwu- a w efekcie także wszczęciem egzekucji komorniczej.

Wyjątkiem w tym zakresie jest postępowanie nakazowe – w postępowaniu tego rodzaju właściwym środkiem zaskarżenia są zarzuty od nakazu zapłaty, które jednak wiążą się z obowiązkiem poniesienia opłaty.

Co po wniesieniu sprzeciwu?

Warto wskazać, że nie każdy nakaz zapłaty stanie się jednak tytułem wykonawczym. W przypadku wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a sprawa zostanie skierowana do postępowania zwykłego. W takim przypadku sąd może wyznaczyć rozprawę, zarządzić wymianę pism procesowych, przesłuchiwać świadków i strony, aby finalnie wydać wyrok, od którego pozwany może wnieść apelację.

Wyjątkiem jest w tym zakresie EPU, ponieważ w tym przypadku, jeżeli pozwany skutecznie wniesie sprzeciw, postępowanie zostanie umorzone, a powód w terminie 3 miesięcy będzie mógł wnieść ponownie pozew (ale tym razem do sądu wg. właściwości ogólnej) i uiścić opłatę od pozwu pomniejszoną o opłatę od pozwu z elektronicznego postępowania upominawczego.

Nie ulega wątpliwości, że wniesienie sprzeciwu i wydłużenie postępowania to okoliczność niekorzystna dla powoda. Warto jednak wskazać, że w wielu przypadkach pozwani nie reagują na odebraną korespondencję i nie wnoszą sprzeciwu (lub wnoszą go nieskutecznie), dzięki czemu nakaz zapłaty może się uprawomocnić i otworzyć wierzycielowi drogę do egzekucji komorniczej.

Słowem podsumowania

W praktyce szybkie uzyskanie nakazu zapłaty jest niezwykle istotne, aby skutecznie odzyskać należność. Przedsiębiorcy mają tutaj do wyboru kilka trybów postępowania, a w samym toku procesu mogą czekać na nich liczne “pułapki” procesowe (np. prekluzja dowodowa). W pierwszej kolejności należy zbadać okoliczności sprawy o zapłatę, a takze posiadane podstawy i materiał dowodowy pozwalające na dochodzenie zapłaty. W ten sposób możliwy jest wybór optymalnej drogi postępowania.

Jeżeli chcą Państwo szybko uzyskać nakaz zapłaty, mogę Państwa wspomóc na każdym etapie procesu. Zachęcam do kontaktu i pozostawienia komentarza.