Prejudykat a odszkodowanie od Państwa
Na styku władzy i podmiotów prywatnych dochodzi niekiedy do różnic interesów. Bywa nawet, że rozstrzygnięcia władzy są na tyle niekorzystne dla ich adresatów, że konieczne jest dochodzenie praw w sądzie. Czym jest prejudykat i jak można go wykorzystać do dochodzenia odszkodowania? Te i inne zagadnienia wyjaśniam w tym artykule.
Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej
Przedsiębiorcy, ale także osoby fizyczne, nie są w stanie uniknąć kontaktu z władzą publiczną, która kształtuje ich sytuację prawną i ekonomiczną na wielu polach. Wystarczy tu wspomnieć o wszelkiego rodzaju pozwoleniach, koncesjach, kontrolach przedsiębiorcy, decyzjach i innych przejawach sprawowania władzy przez organy publiczne.
Niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, gdzie adresat emanacji władzy publicznej nie jest zadowolony z jej rezultatu. W takim wypadku może poszukiwać ochrony w instancyjności postępowania, chociażby poprzez odwołanie do organu wyższego rzędu czy też sądową kontrolę rozstrzygnięć. Mimo to dochodzi do sytuacji, gdzie rozstrzygnięcie jest krzywdzące i nieprawidłowe z punktu widzenia prawa i wywołuje nieodwracalne skutki.
Warto wówczas rozważyć dochodzenie odszkodowania za szkodę wywołaną działaniem władzy publicznej. Podstawy dochodzenia takiego odszkodowania znajdują się w art. 417 – 4171 Kodeksu cywilnego.
Co to jest prejudykat (przedsąd)?
Przepisy przewidujące odpowiedzialność odszkodowawczą władzy publicznej wymagają w wielu wypadkach stwierdzenia naruszenia prawa w formie tzw. prejudykatu (przedsądu). Pojęcie to odnosi się do sytuacji, w której sąd lub organ we właściwym postępowaniu rozstrzyga o fakcie, czy istnieją podstawy odpowiedzialności władzy publicznej.
Prejudykat wymagany jest w sprawach można powiedzieć bardziej ważkich, w których ustawodawca uznał za niewskazane pozostawienie swobody decyzyjnej sądowi w każdej indywidualnej sprawie. Chodzi w szczególności o sprawy związane ze szkodą wynikającą z bezprawia legislacyjnego, gdzie jedynym kompetentnym organem do badania zgodności aktów normatywnych z konstytucją jest Trybunał Konstytucyjny, a nie inne sądy.
Nadto specjalny tryb prejudycjalny jest wymagany w przypadku kontestowania orzeczeń o charakterze trwałym, czyli decyzji ostatecznych i prawomocnych wyroków. Tutaj także prejudykat uzyskiwany jest w specjalnym trybie, np. skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W przeciwnym wypadku trwałość orzeczeń byłaby fikcją, gdyż można byłoby podważać je w dowolnym trybie.
Rodzaje prejudykatów
Biorąc pod uwagę tryb postępowania i organ właściwy do wydania przedsądu wyróżniamy następujące prejudykaty:
- postanowienie organu administracji publicznej, który wydał decyzję, lub organu wyższego rzędu o stwierdzeniu jej niezgodności z prawem w trybie art. 154 i nast. ustawy Kodeks Postępowania Administracyjnego);
- wyrok sądu administracyjnego:
- w odniesieniu do ostatecznych decyzji administracyjnych (art. 145 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi);
- w przypadku orzekania o niezgodności z normami prawnymi wyższego rzędu (znajdującymi się wyżej w hierarchii źródeł prawa) norm prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej (art. 3 § 2 pkt 5 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi);
- wyrok sądu powszechnego o stwierdzeniu niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu (art. 4241 – 42412 ustawy Kodeks Postępowania Cywilnego);
- wyrok Trybunału Konstytucyjnego – w przypadku bezprawia legislacyjnego, który stwierdzi niekonstytucyjność aktu normatywnego zgodnie z art. 188 Konstytucji RP.
- wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wydawany w wyniku rozstrzygnięcia spraw ze skarg indywidualnych (art. 33 EKPC), jak i skarg międzypaństwowych (art. 33 i 34 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności)
Podstawy odszkodowania od władzy publicznej – praktyczne przykłady
Aby rzucić nieco światła na to, jak prejudykat funkcjonuje w praktyce, przygotowałem dla Ciebie dwa przykłady jego zastosowania w prawdziwych sprawach. Zagadnienie prejudykatu jest bowiem praktyczne, a w sprawach o odszkodowanie jest on cennym orężem w ręku strony postępowania.
Bezużyteczność projektu po zmianie decyzji
Przedsiębiorca skierował pozew przeciwko Gminie i Wojewodzie – Skarbowi Państwa. Podstawą pozwu było wykonanie dokumentacji projektowej zabudowy wielorodzinnej, która okazała się jednak bezużyteczna, ponieważ Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił decyzję o pozwoleniu na budowę.
Uchylenie wynikło z faktu, że w postępowaniu o udzielenie pozwolenia na budowę „brały udział” osoby nieżyjące. Wojewoda powinien był zauważyć rażąco wadliwe procedowanie z udziałem osób nieżyjących. Wtedy jego działaniu nie można by przypisać cech bezprawności. Wyrok sądu jest zatem prejudykatem, który przesądza o wydaniu przez Wojewodę decyzji niezgodnej z prawem.
Przyczyną szkody przedsiębiorcy jest bezużyteczność pierwszej dokumentacji projektowej. Istota tej szkody wyraża się w tym, że dokumentacja projektowa sporządzona na potrzeby uzyskania pozwolenia na budowę stała się – w wyniku wadliwego działania Wojewody – bezwartościowa, bowiem należało wykonać nową dokumentację bez możliwości wykorzystania poprzedniej.
Koszt sporządzenia dokumentacji decyduje o wysokości szkody, która nastąpiła i która stanowi uszczerbek w majątku przedsiębiorcy. Uszczerbkiem jest zatem utrata gospodarczego znaczenia pierwszej dokumentacji sporządzonej na potrzeby wadliwego pozwolenia na budowę[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, I Wydział Cywilny z dnia 17 lipca 2020 r., I ACa 400/19.
Potrzebujesz porady prawnej?
Zarezerwuj bezpłatną 15-minutową konsultację wstępną już teraz.
Odszkodowanie za wadliwą decyzję podatkową
Strona zwróciła się z wnioskiem do Wójta Gminy o wypłatę odszkodowania na podstawie art. 417 Kodeksu cywilnego z tytułu poniesionej szkody i utraconych korzyści, które powstały na skutek decyzji podatkowych, wydanych przez organ, a których nieważność stwierdzono wyrokami na skutek skargi administracyjnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
W chwili obecnej, strona, której służy roszczenie odszkodowawcze z tytułu wydania wadliwej decyzji podatkowej, może wystąpić z nim bezpośrednio do sądu powszechnego. Odesłanie przez art. 260 Ordynacji podatkowej do przepisów prawa cywilnego powoduje natomiast, że zastosowanie będzie miał art. 4171 Kodeksu cywilnego., który uzależnia naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie ostatecznej decyzji od stwierdzenia we właściwym postępowaniu niezgodności tej decyzji z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy ostateczna decyzja została wydana na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (art. 4171 § 2 Kodeksu cywilnego).
Właściwym postępowaniem, stwierdzającym niezgodność z prawem ostatecznej decyzji podatkowej, jest postępowanie o stwierdzenie jej nieważności na podstawie art. 247 § 1 lub postępowanie o wznowienie postępowania na podstawie art. 240 § 1 Ordynacji podatkowej.
Aktualnie jeżeli jako podatnik dochodzisz roszczeń odszkodowawczych spowodowanych wydaniem decyzji podatkowych, to swoje żądanie w tym zakresie powinieneś skierować bezpośrednio do sądu powszechnego. Ich podstawą jest art. 4171 § 2 Kodeksu cywilnego[2] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Krakowie z dnia 20 stycznia 2011 r., I SA/Kr 1646/10.
Dlaczego warto mieć mieć prejudykat?
Przedsąd, który materializuje się w uzyskaniu prejudykatu stanowi swoiste preludium do dochodzenia odszkodowania od władzy publicznej. Niektóre przepisy przewidują konieczność „wylegitymowania się” prejudykatem w procesie, aby w ogóle można było w ogóle rozważać zasądzenie odszkodowania. W innych procesach prejudykat nie jest konieczny, ale też nie szkodzi.
W każdej sprawie warto, abyś wykorzystał wszelkie możliwe ścieżki dochodzenia roszczenia. Takie działanie jest esencją rzetelnej ochrony praw strony, a także prowadzi mimowolnie do uzyskania prejudykatu, co może okazać się kluczowe przy dochodzeniu odszkodowania.
Przypisy