Skarga na przewlekłość postępowania i opieszałość sądu
W warunkach ciągle przedłużających się postępowań sądowych uczestnicy nie są na straconej pozycji. Skarga na przewlekłość postępowania pozwala nie tylko zdyscyplinować sąd, który opieszale prowadzi proces, ale także uzyskać sumę pieniężną, nawet do 20.000 zł. Jakie masz możliwości działania, kiedy proces trwa wieki? Jak napisać skargę na przewlekłość postępowania cywilnego i innych? Tego dowiesz się w tym artykule.
Masz prawo do sprawnego procesu
Twoje prawo do sprawnego uzyskania orzeczenia przed sądem jest związane z konstytucyjnym prawem do sądu.
Z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. wynika obowiązek takiego zorganizowania systemu jurysdykcyjnego, aby właściwe sądy mogły podołać rozstrzyganiu spraw sądowych w rozsądnych terminach[1]Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z 8 maja 2019 r, sygn. akt: I NSP 23/19.
Nawet jeśli jest to bardziej postulat niż rzeczywistość, to opieszałość sądu daje Tobie pole do egzekwowania prawa do sprawnego procesu w drodze skargi na przewlekłość postępowania. Podobnie jak w przypadku ponaglenia i skargi na opieszałość i bezczynność organu administracji publicznej, także i w pozostałych postępowaniach skarga jest cennym narzędziem.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Jaka ustawa reguluje skargę na przewlekłość?
Możliwość wniesienia skargi na przewlekłość lub bezczynność wynika z Ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki z dnia 17 czerwca 2004 r.(dalej jako PrzewlU).
Co to jest przewlekłość postępowania? Przykłady.
Przewlekłość postępowania w rozumieniu ustawy zachodzi, gdy postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. To samo odnosi się także do postępowania przygotowawczego (śledztwa i dochodzenia) w postępowaniu karnym (art. 2 ust. 1 i 1a ustawy).
Krótko mówiąc – przewlekłość postępowania to sytuacja, w której sąd, prokurator lub komornik sądowy, choć podejmuje pewne działania, to jednak nie prowadzą one do wydania orzeczenia, albowiem te działania są nieskuteczne bądź nawet pozorne. Zatem w postępowaniu prowadzonym przewlekle występuje aktywność sądu, prokuratora lub komornika, która jednak nie osiąga skutków w postaci rozstrzygnięcia kończącego postępowanie.
Także bezczynność jako zaniechanie dalej idące od przewlekłości podlega skardze (art. 1 ust 1 ustawy). Sąd, prokurator lub komornik sądowy, który wykazuje bezczynność w prowadzeniu postępowania to taki, który nie podejmuje jakichkolwiek działań w celu rozstrzygnięcia sprawy.
Kto może wnieść skargę?
W każdej sytuacji skarga na przewlekłość postępowania przysługuje stronie. W postepowaniu cywilnym jest to powód, pozwany i interwenient w procesie oraz wnioskodawca i uczestnik w postępowaniu nieprocesowym.
W procesie karnym skargę może wnieść strona oraz pokrzywdzony (nawet jeśli nie jest stroną). W postępowaniach karno-skarbowych uprawniona jest strona. Natomiast w postępowaniu sądowo-administracyjnym skargę może złożyć skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony.
Skarga na przewlekłość przysługuje także w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego. W takim wypadku uprawniona jest strona (w postępowaniu egzekucyjnym wierzyciel i dłużnik) oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Jak napisać skargę na przewlekłość postępowania?
Skarga powinna być złożona w w formie pisemnej i spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego, czyli te określone w art. 126 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC). Należy także pamiętać o żądaniu stwierdzenia przewlekłości postępowania i uzasadnieniu (art. 6 ust. 1 i 2 ustawy),
Podstawowe elementy skargi na przewlekłość sprawy to:
- oznaczenie sądu, do którego jest skierowana,
- oznaczenie stron postępowania,
- żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania,
- przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie,
- podpis strony.
Warto także zawrzeć żądanie o przyznanie sumy pieniężnej. Uwzględniając skargę sąd może orzec na Twoją rzecz nawet do 20.000 zł, lecz zrobi to tylko na żądanie.
Ile odpisów skargi na przewlekłość załączyć? Do skargi powinniśmy załączyć jeden odpis skargi. Sąd orzekający doręcza go Prezesowi sądu, w którym toczy się postępowanie.
Po jakim czasie wnieść skargę na przewlekłość w sądzie?
Przepisy nie określają konkretnie, po jakim czasie rozpatrywania sprawy można uznać postępowanie za przewlekłe. Bywają bowiem sprawy, które mimo konsekwentnego i sprawnego ich prowadzenia, rozciągają się w czasie.
Wynika to ze specyfiki konkretnej sprawy, a głównie z ilości rozpraw, świadków do przesłuchania i materiału dowodowego do przeanalizowania. Gdy dochodzą do jeszcze tego opinie biegłych można być pewnym, że postępowanie potrwa.
Natomiast o nieuzasadnionej zwłoce można mówić dopiero wtedy, gdy postępowanie w sprawie trwa dłużej, niż jest to konieczne do jej wyjaśnienia, uwzględniając ocenę terminowości i prawidłowości czynności sądowych, ale także charakter sprawy[2]Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23.09.2014 r., sygn. akt II GPP/14.
Sądy wskazują także, że co do zasady postępowanie sądowe jest przewlekłe, jeśli toczy się ponad 12 miesięcy. Wynika to w pewnym stopniu z art. 14 ustawy, który dopuszcza ponowne złożenie skargi na przewlekłość po upływie właśnie 12 miesięcy[3]Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23.09.2014 r., sygn. akt II GPP/14, z dnia 12.01.2012 r., sygn. akt II FPP11/11, z dnia 1.07.2011 r., sygn. akt II OPP/17/11, z dnia 6.02.2013 … Czytaj dalej.
Takie obiektywne kryterium przewlekłości wypracowane przez orzecznictwo daje duże pole do stosowania skargi. W praktyce poniżej 12 miesięcy trwają co najwyżej postępowania najprostsze.
Dyskusja na ten temat jest jednak wciąż żywa. W jednym z postanowień Sąd Najwyższy stwierdził, że za przewlekłe postepowanie można uznać dopiero takie, w którym nie wyznaczono rozprawy przez 12 miesięcy[4]Postanowienie Sądu Najwyższego z 9.01.2018 r., sygn. akt III SPP 56/17.
Należy pamiętać, aby skargę złożyć jeszcze w toku postępowania, które skarżymy. Skarga wniesiona po prawomocnym zakończeniu postępowania podlega odrzuceniu ze względu na jej niedopuszczalność[5]np. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 13 marca 2019 r. I NSP 56/18. Natomiast skarga wniesiona jeszcze w toku postępowania, nawet gdy po jej przyjęciu zaskarżone postępowanie zostało prawomocnie zakończone, podlega rozpoznaniu[6]Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 9 stycznia 2008 r., sygn. akt III SPZP 1/07.
Po jakim czasie wnieść kolejną skargę na przewlekłość w tej samej sprawie?
Przepis art. 14 ust 1 PrzewlU stanowi, że skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a w postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego – po upływie 6 miesięcy, od daty wydania przez sąd orzeczenia, o którym mowa w art. 12.
Zatem myśląc o złożeniu ponownie skargi w tej samej sprawy należy mieć na uwadze upływ 12 lub 6 miesięcy, w zależności od postępowania. Konsekwencją wniesienia skargi przed upływem terminu jest jej odrzucenie na podstawie art. 9 ust. 2 PrzewlU.
Ile to kosztuje? Opłata od skargi na opieszałość sądu.
Skarga na przewlekłość postępowania podlega stałej opłacie w wysokości 200 złotych. W przypadku uwzględnia bądź jej odrzucenia opłata podlega zwrotowi.
W przypadku, gdy sąd uwzględni Twoją skargę (art. 12 ust. 2-4 ustawy), możesz otrzymać od Skarbu Państwa zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu w sprawie przewlekłości postępowania (art. 8 ust. 2 ustawy w związku z art. 98 KPC)[7]Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 21 czerwca 2006 r., sygn. akt III SPZP 1/06. Wymagane jest uprzednie żądanie. Koszty zapłaci Skarb Państwa, który jest przeciwnikiem w sprawie ze skargi na opieszałość sądu.
Do jakiego sądu wnieść skargę?
Skargę na przewlekłość należy co do zasady wnieść do sądu, przed którym toczy się postępowanie (art. 5 ust. 2 ustawy). Natomiast właściwym do rozpoznania skargi jest co do zasady sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie (art. 4 ust. 1 ustawy).
W przypadku przewlekłości postępowania przed sądem rejonowym, okręgowym i apelacyjnym, właściwy do rozpoznania skargi jest sąd apelacyjny.
Z kolei przewlekłość postępowania ze skargi przed wojewódzkim sądem administracyjnym czy Naczelnym Sądem Administracyjnym skarżymy zawsze do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Jeśli sprawa dotyczy postępowania egzekucyjnego, to właściwy jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja.
Skargę dotyczącą przewlekłości postępowania karnego przygotowawczego (śledztwo, dochodzenie) wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego to postępowanie, ale sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd wyższego rzędu nad sądem powołanym do rozpoznania sprawy w I instancji.
Termin rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania
Po wniesieniu skargi sąd, przed którym toczy się postępowanie, przekazuje skargę wraz z aktami sprawy do sądu właściwego do jej rozpoznania. Rozpoznanie skargi następuje w składzie trzech sędziów.
Na wydanie rozstrzygnięcia co do przewlekłości sąd ma dwa miesiące od daty złożenia skargi (art. 11 ustawy). Natomiast w praktyce termin ten jest trudny do dotrzymania przez sąd i należy liczyć się z jego przekroczeniem.
W przypadku przekroczenia terminu rozpoznania sprawy ze skargi na przewlekłość postępowania nie przysługuje jednak dalsza skarga na przewlekłość postępowania[8]Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2011 r. sygn. akt III SPP 16/11.
Ile wart jest przewlekły proces sądowy?
Dla skarżącego istotnym efektem uwzględnienia skargi na przewlekłość jest nie tylko stwierdzenie, że sąd działał opieszale, ale możliwość otrzymania sumy pieniężnej.
Suma pieniężna za przewlekłość sprawy
Niejednokrotnie opieszałość sądu czy też biurokratyczne załatwianie sprawy kosztuje nie tylko nerwy, ale i realne pieniądze.
Z tego powodu w skardze na przewlekłość warto zawrzeć żądanie przyznania sumy pieniężnej, która stanowi rekompensatę za przewlekłość. Uwzględniając skargę sąd przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika – od komornika, sumę pieniężną na rzecz skarżącego. Jej wysokość może wynieść od 2.000 zł do nawet 20.000 zł (art. 12 ust. 4 ustawy).
Sąd w powyższych widełkach kwotowych ma swobodę orzekania. Jednak wysokość przyznanej sumy pieniężnej powinna być proporcjonalna do wielkości zwłoki, jej przyczyn oraz dotkliwości dla skarżącego. Odpowiednia suma pieniężna pełni rolę swoistego zadośćuczynienia za stres i frustrację, spowodowane przewlekłością postępowania sądowego[9]postanowienie Sądu Najwyższego: z 9.4.2019 r., I NSP 9/19, Legalis; z 24.2.2016 r., III SPP 53/15, Legalis [w:] W. Kotowski, Podstawa wniesienia skargi na przewlekłość postępowania.
Zgodnie z kryteriami wypracowanymi w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) z 10 listopada 2004 r. w sprawie Apicella przeciwko Włochom (skarga nr 64890/01), jako kwotę wyjściową, zasądzaną za każdy rok trwania postępowania, ETPCz przyjmuje 1.500 – 2.000 euro. W Polsce wyjściowo przyjęto natomiast kwotę 500 zł za każdy rok trwania dotychczasowego trwania postępowania (art. 12 ust. 4 zd. 2 ustawy). Kwota bazowa może ulec zwiększeniu, jeśli przewlekłość dotyczy spraw, które mają szczególne znaczenie dla skarżącego.
Odszkodowanie za przewlekłe postępowanie sądowe
Suma pieniężna za przewlekłość postępowania to jedno – ma ona charakter zadośćuczynienia za krzywdę moralną (frustrację, stres) strony, natomiast nie stanowi wyrównania uszczerbku majątkowego. Taki cel pełni odszkodowanie, którego można dochodzić w pewnych wypadkach obok sumy pieniężnej.
Należy mieć świadomość, że skargą na przewlekłość nie dochodzimy naprawienia szkody, a jedynie przyznania sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia. Jeśli skarga została uwzględniona, to można w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzenia przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika (art. 15 ust. 1 ustawy).
Orzeczenie w sprawie o stwierdzenie przewlekłego prowadzenia postępowania stanowi prejudykat do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa z tytułu niewydania orzeczenia lub decyzji (art. 4171 § 3 Kodeksu cywilnego). W postępowaniu cywilnym konieczne jest jeszcze wykazanie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego między przewlekłym prowadzeniem postępowania a wystąpieniem szkody u skarżącego.
Natomiast jeśli nie skorzystałeś w ogóle z dobrodziejstw skargi na przewlekłość postępowania, to możesz dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych na podstawie art. 417 Kodeksu cywilnego, ale dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania objętego przewlekłością. To rozwiązanie jest korzystne szczególnie dla osób, które w toku procesu nie były świadome możliwości złożenia skargi na przewlekłość, a przewlekłe postępowanie zostało już prawomocnie zakończone, co wyklucza wniesienie skargi. W takich sytuacjach pozostaje droga odszkodowawcza.
Skarga na biurokratyczne prowadzenie sprawy. Czy warto?
Skarga na przewlekłość postępowania pozwala nie tylko przyśpieszyć rozpoznanie sprawy, ale także uzyskać rekompensatę pieniężną nawet do 20.000 zł.
Niejednokrotnie przedłużanie postępowania jest całkowicie nieuzasadnione i nie wynika na przykład ze szczególnego skomplikowana sprawy. Długotrwałe, przewlekłe procesy to problem systemowy polskiego sądownictwa.
Czy klienci sądów powinni pozostawać bezczynni i godzić się, że rozpatrywanie ich spraw potrwa lata?
Moim zdaniem nie. I jest na to środek – skarga na przewlekłość.
Jeśli potrzebujesz w pomocy we wniesieniu skargi na przewlekłość to napisz do mnie. Czekam także na Twoje komentarze, proszę napisz je poniżej.
Przypisy