Sprzeciw przedsiębiorcy od kontroli w firmie
Kontrola w firmie to uciążliwość, z która większość przedsiębiorców nie chciałaby się zmagać. Co jednak gdyby możliwe było powstrzymanie kontroli, a przynajmniej jej opóźnienie w czasie? Jest taka możliwość, a daje ją coraz bardziej popularny sprzeciw od kontroli. Jak go skutecznie stosować i na co można liczyć? Sprawdź sam w tym artykule.
Sprzeciw jako sposób powstrzymania kontroli
Mimo wielu hucznie ogłaszanych obietnic, że przedsiębiorcy będą traktowani uczciwie i po partnersku, wzniosłych haseł jak na przykład „Konstytucja Biznesu”, prawdą pozostaje, że w zetknięciu z administracją publiczną przedsiębiorcy niewiele mają skutecznych środków obrony ich praw, a korzystanie z nich wymaga wiele determinacji.
Na uwagę zasługuje jednak coraz bardziej popularny środek zaskarżania czynności kontrolnych w postaci sprzeciwu, uregulowany w art. 59 ustawy Prawo przedsiębiorców (dalej PrPrzedU). Przedsiębiorcy mogą korzystać ze sprzeciwu w sytuacji, gdy organ narusza przepisy prawa w toku kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy.
Przez wielu sprzeciw określany jest jako skuteczne narzędzie do walki z uciążliwymi kontrolami. Już samo bowiem wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie czynności kontrolnych, a w ostateczności może nawet doprowadzić do odstąpienia przez organ od kontroli.
Skuteczny sprzeciw od kontroli – czyli jaki?
Rozpocznijmy od tego, że sprzeciw przysługuje wyłącznie przedsiębiorcy, wobec którego podjęto czynności kontrolne. Oczywiście mówiąc o przedsiębiorcy nie chodzi tylko o samą jego osobę, ale także ustanowionego przez niego pełnomocnika lub inną osobę umocowaną do reprezentowania przedsiębiorstwa podlegającego kontroli (np. spółki prawa handlowego).
Nie ma zatem przeszkód, abyś umocował profesjonalnego pełnomocnika do wniesienia sprzeciwu w Twoim imieniu. Może to być pomocne, albowiem sprzeciw to środek zaskarżenia podlegający wymogom formalnym. Tylko skuteczne wniesienie sprzeciwu osiągnie zamierzony efekt w postaci wstrzymania czynności kontrolnych. Wg statystyk znaczna część sprzeciwów jest przez przedsiębiorców wnoszona właśnie w sposób nieskuteczny[1]Środki zaskarżania czynności kontrolnych organów podatkowych, dr Dariusz Zalewski, Monitor Podatkowy 2021, nr 1, str. 6, Legalis. Pamiętaj, że nieskuteczne wniesienie sprzeciwu od kontroli nie dość, że nie odnosi spodziewanego skutku, to także nie wzbudza sympatii organów.
Na skuteczne wniesienie sprzeciwu składa się dochowanie następujących wymagań:
- wniesienie przez podmiot uprawniony, czyli kontrolowanego przedsiębiorcę,
- sporządzenie w formie pisemnej wraz z uzasadnieniem,
- wniesienie w toku kontroli;
- dochowanie terminu do jego wniesienia,
- doręczenie sprzeciwu organowi;
- zawiadomienie o wniesieniu sprzeciwu kontrolujących.
Potrzebujesz pomocy w Twojej sprawie?
Zapoznaj się z ofertą obsługi prawnej przedsiębiorców.
Uprawniony jest kontrolowany przedsiębiorca
Wyłącznie przedsiębiorca, jego pełnomocnik lub osoba upoważniona do reprezentowania go w kontroli mogą skutecznie wnieść sprzeciw od kontroli (art. 50 ust. 1 i 3 PrPrzedU).
Sprzeciw na piśmie wraz z uzasadnieniem
Sprzeciw powinien zostać złożony na piśmie, co ma związek z jego charakterem jako środka zaskarżenia. Jako taki powinien zawierać uzasadnienie, to znaczy wskazywać okoliczności faktyczne i prawne, które przemawiają za jego uwzględnieniem. Warto także zawrzeć w sprzeciwie zarzuty wraz ze wskazaniem rodzaju naruszenia i podstawy prawnej, podobnie jak czyni się to w odwołaniu czy skardze administracyjnej do sądu administracyjnego (WSA). Wzmacnia to siłę argumentów i wpływa na odbiór sprzeciwu przedsiębiorcy jako profesjonalnego.
Ustne wniesienie sprzeciwu nie wywołuje skutku prawnego. Podobnie wywodzenie sprzeciwu z błędnej podstawy prawnej, czy też w ogóle przy braku podstawy prawnej, nie odniesienie zamierzonego skutku. Aby sprzeciw od kontroli odniósł skutek, musi wskazywać on naruszenie przepisów prawa przez organ, a nie być wyłącznie wyrazem niezadowolenia z kontroli.
Krótki termin – 3 dni robocze od wszczęcia kontroli lub naruszenia
Skuteczny będzie sprzeciw od kontroli złożony w terminie 3 dni roboczych od dnia wszczęcia kontroli przez organ lub wystąpienia przesłanki do wniesienia sprzeciwu. Jest to termin bardzo krótki, dlatego ważne jest, aby przedsiębiorca był świadomy swoich praw i przypadków, w których sprzeciw mu przysługuje. Może być bowiem tak, że prawo do sprzeciwu zaktualizuje się przykładowo już w chwili wszczęcia kontroli bez zawiadomienia lub przez pracownika nieposiadającego upoważnienia do kontroli. Podstawa sprzeciwu może pojawić się także dopiero na późniejszym etapie kontroli, chociażby w sytuacji, gdy kontrola trwa dłużej niż dopuszcza to prawo (art. 55 ust. 1 i 2 PrPrzedU).
Zawiadomienie organu o sprzeciwie od kontroli
Aby osiągnąć efekt sprzeciwu od kontroli w postaci wstrzymania czynności kontrolnych i wstrzymania biegu trwania kontroli musisz jeszcze zawiadomić na piśmie organ kontrolujący o wniesieniu sprzeciwu. Wystarczy w zasadzie sama informacja, że sprzeciw wniesiono.
Potrzebujesz porady prawnej?
Zarezerwuj bezpłatną 15-minutową konsultację wstępną już teraz.
Kiedy przysługuje sprzeciw od kontroli?
Istnieje zamknięty katalog uchybień w czynnościach kontrolnych, które mogą uzasadniać wniesienie sprzeciwu od kontroli. Przepis art. 59 ust. 1 PrPrzedU reguluje, że sprzeciw przysługuje tylko w przypadku:
- prowadzenia kontroli bez zawiadomienia, w tym na podstawie wadliwego zawiadomienia, i uchybienia terminów w tym zakresie – naruszenie art. 48 PrPrzedU;
- prowadzenia kontroli bez upoważnienia lub na podstawie wadliwego upoważnienia bądź z naruszeniem treści upoważnienia niezbędnego do prawidłowego przeprowadzenia kontrol, w tym uchybienie przepisów regulujących okazanie legitymacji służbowej przez pracownika – naruszenie art. 49 PrPrzedU;
- prowadzenia kontroli podczas nieobecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej bądź błędów co do wskazania i kwalifikacji osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa lub funkcjonariusza publicznego, w przypadku nieobecności przedsiębiorcy – naruszenie art. 50 ust. 1 i 5 PrPrzedU;
- prowadzenia kontroli poza siedzibą przesiębiorcy lub miejscem wykonywania działalności gospodarczej, poza godzinami pracy przedsiębiorcy – naruszenie art. 51 ust. 1 PrPrzedU;
- naruszenia zakazu podejmowania i prowadzenia jednocześnie więcej niż jednej kontroli u przedsiębiorcy – naruszenie art. 54 ust. 1 PrPrzedU;
- przekroczenia limitów czasu trwania kontroli – naruszenie art. 55 ust. 1 i 2 PrPrzedU;
- naruszenia zakazu prowadzenia kontroli przez organ w przedmiocie uprzednio zakończonym przez niego kontrolą – naruszenie art. 58 PrPrzedU
Na co uważać przy wnoszeniu sprzeciwu od kontroli?
Jak już wskazałem, konieczne jest dochowanie wszystkich wymogów formalnych, a także zarzucenie naruszenia konkretnych przepisów prawa. Musisz także pamiętać, że sprzeciw przysługuje tylko w przypadkach wymienionych w art. 59 ust. 1 PrPrzedU, które nie podlegają rozszerzeniu.
W tym ostatnim aspekcie warto mieć chociażby świadomość, że zakaz podejmowania u przedsiębiorcy w jednym czasie więcej niż jednej kontroli dotyczy wyłącznie sytuacji prowadzenia kontroli równocześnie przez różne organy. To znaczy, że z wyjątkami wskazanymi w art. 54 PrPrzedU, przedsiębiorca nie może być kontrolowany w jednym czasie przez więcej niż jeden organ. Dopuszczalna natomiast jest sytuacja, w której jeden organ wszczyna i prowadzi kontrolę w więcej niż jednym zakresie tematycznym, np. w zakresie różnych podatków[2]wyr. WSA w Gliwicach z 5.8.2014 r., III SA/Gl 330/14, Legalis, M. Zdyb, G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, Warszawa 2019, art. 54.
Nie ma też sprzeciwu na wykonywanie przez kontrolerów czynności kontrolnych w sposób, który zakłóca funkcjonowanie przedsiębiorcy.
Ponadto sprzeciw nie przysługuje na samo zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli. Dopiero wykonanie przez organ określonej czynności z naruszeniem przepisów dotyczących kontroli przedsiębiorcy umożliwia wniesienie sprzeciwu. Nie ma ani prawnej, ani faktycznej możliwości wniesienia sprzeciwu wobec czynności kontrolnych przed ich dokonaniem. Kontrolę bowiem wszczyna najczęściej dopiero doręczenie przedsiębiorcy upoważnienia do przeprowadzenia kontroli[3]wyr. WSA w Warszawie z dnia 27 listopada 2019 r. V SA/Wa 665/19).
Brak sprzeciwu nie oznacza jednak, że przedsiębiorca ma związane ręce. Może bowiem powołać wszystkie swoje uwagi co do sposobu i przebiegu kontroli w zastrzeżeniach do protokołu kontroli.
Sprzeciw od kontroli nie jest absolutny
Miej świadomość, że sprzeciw nie przysługuje w każdej sytuacji. Są sprawy, w których wyraźnie przepisy wyłączają jego zastosowanie (art. 59 ust. 2 PrPrzedU). Najkrócej mówiąc, wyłączenia możliwość wniesienia sprzeciwu można podzielić na dwie grupy:
- okoliczności prowadzenia kontroli
- rodzaj kontrolowanej działalności gospodarczej
Zatem nie można wnieść sprzeciwu w przypadku:
- braku zawiadomienia o kontroli w sytuacji gdy organ kontrolny powołuje się na przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa, wykroczenia, przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo zabezpieczenie dowodów jego popełnienia (art. 48 ust. 11 pkt 2 PrPrzedU),
- prowadzenia czynności kontrolnych bez obecności przedsiębiorcy lub jego przedstawiciela, w przypadku, gdy jest to niezbędne do przeciwdziałaniu popełnieniu przestępstwa, wykroczenia, przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo zabezpieczenie dowodów jego popełnienia (art. 54 ust. 1 pkt 2 PrPrzedU),
- prowadzenia więcej niż jednej kontroli, w sytuacji gdy ratyfikowane umowy międzynarodowe albo bezpośrednio stosowane przepisy prawa Unii Europejskiej stanowią inaczej (art. 54 ust. 1 pkt 2 PrPrzedU)
- przekroczenia limitu czasu trwania kontroli, w przypadku gdy przeprowadzenie kontroli jest niezbędne do przeciwdziałaniu popełnieniu przestępstwa, wykroczenia, przeciwdziałanie popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo zabezpieczenie dowodów jego popełnienia (art. 55 ust. 2 pkt 2 PrPrzedU)
Postępowanie ze sprzeciwu od kontroli przedsiębiorcy
Skuteczne wniesienie sprzeciwu od kontroli rozpoczyna postępowanie ze sprzeciwu przed organem kontroli. Poniżej poznasz skutki, jakie wniesienie sprzeciwu wywołuje dla kontroli, a także tryb postępowania organu kontroli i możliwe rozstrzygnięcia sprawy. Przedstawię Tobie także możliwy tryb zaskarżenia rozstrzygnięcia sprzeciwu.
Skutki wniesienia sprzeciwu od kontroli
Najważniejszym skutkiem wniesienia sprzeciwu jest wstrzymanie czynności kontrolnych przez organ kontroli (art. 59 ust. 5 PrPrzedU). Wstrzymanie kontroli następuje z chwilą doręczenia kontrolującemu przez przedsiębiorcę zawiadomienia o wniesieniu sprzeciwu i trwa aż do czasu rozpatrzenia sprzeciwu przez organ kontroli. Ubocznym efektem wniesienia sprzeciwu jest wstrzymanie biegu czasu trwania kontroli, tak aby organ nie wykonujący faktycznie czynności kontrolnych nie przekroczył terminów z art. 55 ust. 1 PrPrzedU.
Organ kontroli może uwzględnić sprzeciw lub nie. Jeśli przychyla się do sprzeciwu, to odstępuje od czynności kontrolnych. Może jednak nie podzielić stanowiska przedsiębiorcy i wówczas wydaje postanowienie o kontynuowaniu czynności kontrolnych (art. 59 ust. 7 PrPrzedU).
Negatywne rozpatrzenie Twojego sprzeciwu nie zamyka sprawy, jeśli tylko zdecydujesz się złożyć zażalenie na postanowienie o kontynuowaniu przez organ czynności kontrolnych. W takim wypadku sprawa trafi do rozpoznania przez organ II instancji. Co równie istotne, wstrzymanie czynności kontrolnych trwa do czasu rozpatrzenia zażalenia, a zatem zyskasz dodatkowy czas. Uwaga tylko na krótki termin – zażalenie należy złożyć w ciągu 3 dni (art. 59 ust. 9 PrPrzedU).
Organ nie jest jednak całkowicie bezradny, ponieważ na czas rozpatrzenia sprzeciwu organ może dokonać zabezpieczenia dowodów związanych z materią kontroli. Nie jest to równoznaczne z prowadzeniem kontroli, albowiem czynności kontrolne wykonywane mimo wstrzymania kontroli na czas rozpoznania sprzeciwu, nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu kontrolnym przedsiębiorcy (art. 46 ust. 3 PrPrzedU)[4]Ibidem, str. 7.
Po wniesieniu sprzeciwu – piłka po stronie organu kontroli
Organ kontroli ma na podstawie art. 59 ust. 7 PrPrzedU dwa możliwe rozstrzygnięcia, jeżeli sprzeciw od kontroli został przez przedsiębiorcę wniesiony prawidłowo. Organ w formie postanowienia:
- odstępuje od czynności kontrolnych – jeśli uznaje sprzeciw za słuszny
- kontynuuje czynności kontrolne – jeśli uznać sprzeciw za niezasadny
Pozostaje jednak kwestia rozstrzygnięcia sprzeciwu wniesionego wadliwie, np. z przekroczeniem terminu, bez podstawy prawnej etc. W takim wypadku organ stwierdza niedopuszczalność wniesionego sprzeciwu[5]wyr. NSA z 27.4.2016 r., II FSK 56/14, Legalis.
Skarga do WSA (sądu administracyjnego) na kontrolę przedsiębiorcy
Bardzo dobrą zmianą, będącą wynikiem wyroku TK z 20.12.2017 r., SK 37/15, było dopuszczenie możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia organu II instancji w sprawie ze sprzeciwu do sądu administracyjnego. Zwiększyło to znacznie skuteczność instytucji sprzeciwu.
W sytuacji zatem, gdy wynik postępowania ze sprzeciwu przed organem kontroli jest dla przedsiębiorcy niekorzystny, tzn. jeśli w I instancji organ wydał postanowienie o kontynuacji czynności kontrolnych, a w II instancji pomimo zażalenia utrzymał to postanowienie w mocy, możesz jako przedsiębiorca wnieść skargę do sądu administracyjnego (WSA).
Taka skarga nie wstrzymuje jednak już czynności kontrolnych. W zamian jednak można rozważyć wnioskowanie do sądu o wstrzymanie wykonalności zaskarżonej decyzji o kontynuowaniu czynności kontrolnych do czasu rozpatrzenia sprawy.
Skarga do WSA na przewlekłe prowadzenie kontroli i bezczynność organu
Możliwe jest także wniesienie skargi na przewlekłe prowadzenie kontroli i bezczynność organu (art. 59 ust. 14 PrPrzedU). W przypadku skargi administracyjnej na bezczynność sąd bada, czy wystąpił brak podjęcia aktu lub czynności organu w określonej formie oraz w określonym terminie. Z kolei przewlekłość postępowania oznacza, że organ wprawdzie podejmuje pewne działania, lecz są one pozorowane lub nadmiernie rozciągnięte w czasie i nie prowadzą do załatwienia sprawy. Sytuacje te reguluje art. 37 § 1 i 2 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Jeśli sąd uwzględni skargę na przewlekłe prowadzenie kontroli czy też bezczynność, to jest zobligowany zobowiązać organ do przeprowadzenia czynności kontrolnych w wyznaczonym terminie oraz stwierdzić w wyroku, że organ kontroli dopuścił się przewlekłego prowadzenia kontroli bądź bezczynności.
Jednocześnie sąd stwierdza, czy bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez organ miały miejsce z rażącym naruszeniem prawa. Może to stanowić przydatny prejudykat w dochodzeniu odszkodowania od państwa. Sąd może ponadto wymierzyć organowi grzywnę lub przyznać od organu na rzecz skarżącego sumę pieniężną.
Sprzeciw od kontroli – skuteczne narzędzie przedsiębiorców
Po przesądzeniu możliwości zaskarżania rozstrzygnięć organów kontroli do sądu administracyjnego, sprzeciw od kontroli ma wszelkie przymioty, aby być skutecznym środkiem zaskarżenia. W stosunkowo łatwy sposób można osiągnąć nim efekt w postaci wstrzymania kontroli, a także rzeczywistą weryfikację zgodności z prawem działań kontrolerów.
Sprzeciw jest jednak środkiem stosunkowo sformalizowanym, który wymaga dbałości i profesjonalizmu, aby osiągnąć zamierzony efekt. Krótki termin na złożenie oraz konieczność powołania naruszeń konkretnych przepisów prawa przez organ kontroli stanowią wyzwanie dla większości przedsiębiorców, co potwierdzają statystyki.
Niemniej jednak konsekwentne korzystanie z tego narzędzia i poddawanie go kontroli sądowoadministracyjnej ma potencjał osiągnięcia zadawalających wyników dla przedsiębiorców, a w konsekwencji zwiększenia bezpieczeństwa prowadzenia działalności gospodarczej.
Czy Tobie zdarzyła się sytuacja, w której dobrym rozwiązaniem byłoby skorzystanie ze sprzeciwu od kontroli? Zostaw komentarz, a z chęcią podyskutuję z Tobą na ten temat.
Przypisy